|
Dorota Szlenk-Dziubek, Anna Szetela
Kształtowanie przestrzeni a zdrowie w wymiarze społecznym. Wybrane zagadnienia regulacji i praktyki w Polsce Shaping space versus health in the societal perspective: selected issues of regulation and practice in Poland Urban Development Issues, vol. 75, 35 – 44, https://doi.org/10.51733/udi.2024.75.03
Słowa kluczowe: ocena skutków zdrowotnych, planowanie przestrzenne, zdrowie publiczne
Keywords: health impact assessment, public health, spatial planning |
ABSTRAKT
Celem artykułu jest rozpoznanie obecności problematyki zdrowia publicznego w regulacjach odnoszących się do planowania przestrzennego w Polsce oraz analiza podstawowych regulacji zdrowia publicznego pod kątem uwzględnienia roli planowania i zagospodarowania przestrzennego jako czynnika kształtującego determinanty zdrowia. Wykorzystano metodę przeglądów: aktów normatywnych, dokumentów niemających charakteru aktów prawnych oraz literatury. W artykule przybliżono koncepcję „zdrowia we wszystkich politykach” (ang. Health in All Policies, HiAP) oraz prawne podstawy uwzględniania bezpieczeństwa zdrowotnego w kształtowaniu przestrzeni w Polsce. Determinanty zdrowia powinny w większym stopniu stanowić przedmiot analiz pod kątem wprowadzania stosownych regulacji w Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz w Ustawie – Prawo budowlane.
Z kolei w podstawowym dokumencie polityki zdrowia publicznego, jakim jest Narodowy Program Zdrowia (NPZ), nie wykorzystuje się możliwości podkreślenia roli planowania przestrzennego we wspieraniu zdrowia społeczeństwa.
W planowaniu przestrzennym oraz działaniach dla zdrowia publicznego istotne jest uwzględnianie mechanizmów partycypacyjnych. Przykładem narzędzia HiAP wpisującego się jednocześnie w nurt promowania współpracy podmiotów odpowiedzialnych za planowanie przestrzeni z podmiotami odpowiedzialnymi za zdrowie w wymiarze społecznym oraz w postulaty wzmacniania partycypacji jest ocena skutków zdrowotnych (ang. Health Impact Assessment, HIA). Z uwagi na trwającą reformę systemu planowania artykuł może stanowić wstęp do dyskusji na temat szerszego ujęcia zagadnień zdrowia publicznego w planowaniu przestrzennym w Polsce oraz roli ministra ds. planowania przestrzennego w zadaniach NPZ-etu.
Celem artykułu jest rozpoznanie obecności problematyki zdrowia publicznego w regulacjach odnoszących się do planowania przestrzennego w Polsce oraz analiza podstawowych regulacji zdrowia publicznego pod kątem uwzględnienia roli planowania i zagospodarowania przestrzennego jako czynnika kształtującego determinanty zdrowia. Wykorzystano metodę przeglądów: aktów normatywnych, dokumentów niemających charakteru aktów prawnych oraz literatury. W artykule przybliżono koncepcję „zdrowia we wszystkich politykach” (ang. Health in All Policies, HiAP) oraz prawne podstawy uwzględniania bezpieczeństwa zdrowotnego w kształtowaniu przestrzeni w Polsce. Determinanty zdrowia powinny w większym stopniu stanowić przedmiot analiz pod kątem wprowadzania stosownych regulacji w Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz w Ustawie – Prawo budowlane.
Z kolei w podstawowym dokumencie polityki zdrowia publicznego, jakim jest Narodowy Program Zdrowia (NPZ), nie wykorzystuje się możliwości podkreślenia roli planowania przestrzennego we wspieraniu zdrowia społeczeństwa.
W planowaniu przestrzennym oraz działaniach dla zdrowia publicznego istotne jest uwzględnianie mechanizmów partycypacyjnych. Przykładem narzędzia HiAP wpisującego się jednocześnie w nurt promowania współpracy podmiotów odpowiedzialnych za planowanie przestrzeni z podmiotami odpowiedzialnymi za zdrowie w wymiarze społecznym oraz w postulaty wzmacniania partycypacji jest ocena skutków zdrowotnych (ang. Health Impact Assessment, HIA). Z uwagi na trwającą reformę systemu planowania artykuł może stanowić wstęp do dyskusji na temat szerszego ujęcia zagadnień zdrowia publicznego w planowaniu przestrzennym w Polsce oraz roli ministra ds. planowania przestrzennego w zadaniach NPZ-etu.
ABSTRACT
The purpose of the article is to identify the presence of public health issues in regulations relating to spatial planning in Poland and to analyse the basic regulations in public health in terms of taking into account the role of spatial design as a factor influencing health determinants. The desk research method was applied: review of normative acts, non-legal documents and literature.
The concept of Health in All Policies (HiAP) has been explained, together with the legal basis for considering health security in the spatial planning in Poland. The determinants of health should be more of a subject of analysis for the implementation of relevant regulations in terms of the Law on Spatial Planning and Development and in the Construction Law. The basic public health policy document, the National Health Programme, does not take the opportunity to emphasize the role of spatial planning in supporting the health of the population. In both spatial planning and actions for public health, it is important to include participatory mechanisms. Health Impact Assessment is an example of HiAP tool that is both part of the trend of promoting cooperation between space planners and public health authorities and advocating for strengthening participation. Given the ongoing reform of the planning system, the article may serve as a prelude to discussions on the broader inclusion of public health issues in spatial planning in Poland.
The purpose of the article is to identify the presence of public health issues in regulations relating to spatial planning in Poland and to analyse the basic regulations in public health in terms of taking into account the role of spatial design as a factor influencing health determinants. The desk research method was applied: review of normative acts, non-legal documents and literature.
The concept of Health in All Policies (HiAP) has been explained, together with the legal basis for considering health security in the spatial planning in Poland. The determinants of health should be more of a subject of analysis for the implementation of relevant regulations in terms of the Law on Spatial Planning and Development and in the Construction Law. The basic public health policy document, the National Health Programme, does not take the opportunity to emphasize the role of spatial planning in supporting the health of the population. In both spatial planning and actions for public health, it is important to include participatory mechanisms. Health Impact Assessment is an example of HiAP tool that is both part of the trend of promoting cooperation between space planners and public health authorities and advocating for strengthening participation. Given the ongoing reform of the planning system, the article may serve as a prelude to discussions on the broader inclusion of public health issues in spatial planning in Poland.
REFERENCES
Blau J., Ernst K. i in., 2007, The use of HIA across Europe, [w:] J. Blau, M. Wismar, K. Ernst, J. Figueras (red.), The effectiveness of Health Impact Assessment. Scope and limitations of supporting decision-making in Europe, WHO. Dostępne na: https://iris.who.int [data dostępu: 1.02.2024].
Dardier G., Christie D.P.T.H., Simos J., Roué Le Gall A., Cantoreggi N.L., Tabbone L., Mallet Y., Jabot F., 2023, Health Impact Assessment to Promote Urban Health: A Trans-Disciplinary Case Study in Strasbourg, France, „Sustainability”, 15 (10), 8013. https://doi.org/10.3390/su15108013.
Falkowski J., 2017, Ład i nieład przestrzenny w metodyce zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego (na przykładzie województwa kujawsko-pomorskiego), „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna”, (38), 195 – 215. Dostępne na: https://pressto.amu.edu.pl [data dostępu: 10.11.2023].
Field A., 2011, Integrating Health Impact Assessment in urban design and planning: the Manukau experience, Ministry of Health, Wellington. Dostępne na: https://www.health.govt.nz [data dostępu: 3.11.2023].
Fischer T.B., Muthoora T., Chang M., Sharpe C., 2021, Health impact assessment in spatial planning in England – types of application and quality of documentation, „Environmental Impact Assessment Review”, 90. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2021.106631.
Forsyth A., Slotterback C.S., Krizek K.J., 2010, Health impact assessment in planning: Development of the design for health HIA tools, „Environmental Impact Assessment Revue”, 30 (1), 42 – 51. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2009.05.004.
Gibson J.M., 2018, Environmental determinants of health, [w:] T.P. Daaleman, M.R. Helton, Chronic Illness Care: Principles and Practice, Springer, 451 – 467. https://doi.org/10.1007/978-3-319-71812-5_37.
Izdebski H., 2016, Komentarz do art. 1, [w:] M. Dercz (red.), Ustawa o zdrowiu publicznym. Komentarz, Wolters Kluwer.
Janikowski R., 2013, Sustensywne doskonalenie przestrzeni publicznej miasta, „Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN”, 152, 148 – 158. Dostępne na: https://journals.pan.pl [data dostępu: 10.11.2023].
Kemm J., Parry J., Palmer S. (red.), 2004, Health Impact Assessment, Oxford Medical Publications, Oxford University Press.
Magnan S., 2017, Social determinants of Health 101 for health care: five plus five. NAM Perspectives. Discussion Paper, National Academy of Medicine, Washington, DC. https://doi.org/10.31478/201710c.
Montel L., 2022, The social determinants of health, law, and urban development: using human rights to address structural health inequalities in our cities, „Medical Law Review”, 30 (4), 680 – 704. https://doi.org/10.1093/medlaw/fwac047.
Ramirez-Rubio O., Daher C., Fanjul G. i in., 2019, Urban health: an example of a “health in all policies” approach in the context of SDGs implementation, „Globalisation and Health”, 15 (87), 1 – 21. https://doi.org/10.1186/s12992-019-0529-z.
Schmitt N.M., Schmitt J., 2008, Definition of public health, [w:] W. Kirch (red.), Encyclopedia of Public Health, Springer, Dordrecht.
https://doi.org/10.1007/978-1-4020-5614-7_723.
WHO, 2015, Health in all policies: training manual, Genewa. Dostępne na: https://iris.who.int [data dostępu: 1.03.2024].
WHO, 2018, Key learning on Health in All Policies implementation from around the world – information brochure, Genewa. Dostępne na: https://iris.who.int [data dostępu: 1.03.2024].
WHO, 2023, Implementation of health impact assessment and health in environmental assessment across the WHO European Region, Kopenhaga, WHO Regional Office for Europe. Dostępne na: https://iris.who.int [data dostępu: 1.03.2024].
Włodarczyk W.C., 2010, Koncepcja „Oceny wpływu na zdrowie” (Health Impact Assessment) i jej wykorzystywanie w Unii Europejskiej. Perspektywa sektora prywatnego, „Zdrowie Publiczne i Zarządzanie”, Zeszyty Naukowe Ochrony Zdrowia, 8 (1), 79 – 94.
Włodarczyk W.C., 2017, HIA – ocena skutków zdrowotnych. Wokół definicji i koncepcji, [w:] W.C. Włodarczyk (red.), Model oceny wpływu regulacji prawnych i instytucjonalnych na zdrowie.
Health impact assessment, Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Kraków – Warszawa.
Źródła internetowe i bazy danych
Health impact assessment (HIA) tools and methods, WHO, https://www.who.int/tools/health-impact-assessments [data dostępu: 3.11.2023].
Our World in Data: Life expectancy at birth, https://ourworldindata.org/grapher/future-life-expectancy-projections [data dostępu: 12.1.2024].
World Population Prospects 2022, United Nations, https://population.un.org/wpp/Download/Standard/Population [data dostępu: 1.03.2024].
Akty prawne
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483).
Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2023 r. poz. 338 ze zm.).
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2023 r. poz. 682 ze zm.).
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2023 r. poz. 977 ze zm.).
Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2023 r. poz. 1284 ze zm.).
Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1608 ze zm.).
Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2022 r. poz. 2240).
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. nr 38, poz. 169).
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 13 grudnia 2007 r. (Dz.Urz.UE z 2012 r., C 326/47).
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2022 r. poz. 1225 ze zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 marca 2021 r. w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021 – 2025 (Dz.U. z 2021 r. poz. 642).