UDI Volume 66 (Czerwiec/June 2020) |
|
|
Jacek Koj
Rozwój przedmieść a globalizacja: zróżnicowanie przebiegu procesów suburbanizacji na świecie i w Polsce Suburban development and globalization: diversity of suburbanization processes worldwide and in Poland Urban Development Issues, vol. 66, 15–23 DOI: 10.2478/udi-2020-0007
Słowa kluczowe: suburbanizacja, urban sprawl, migracje wewnętrzne, obszary metropolitalne, rozwój przestrzenny
Keywords: suburbanization, urban sprawl, internal migrations, metropolitan areas, spatial development |
ABSTRAKT
Procesy suburbanizacji, jak każde zjawisko o charakterze przestrzennym, wykazują zróżnicowanie w zależności od odmiennych systemów politycznych, prawno-instytucjonalnych, gospodarczych i społecznych. Z drugiej jednak strony globalizacja rynków, nasilanie powiązań międzynarodowych poprzez migracje oraz łatwy przepływ informacji mogą przyczyniać się do zacierania regionalnych i lokalnych odmienności tego zjawiska. Celem artykułu jest identyfikacja regionalnej i lokalnej specyfiki przebiegu suburbanizacji zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Tekst oparty został
na przeglądzie zagranicznej i krajowej literatury naukowej dokonanym metodą wyszukiwania według słów kluczowych. Aby zrealizować cel, dokonano analizy i porównania charakterystyki procesów suburbanizacji w Stanach Zjednoczonych, Europie Zachodniej oraz w krajach postsocjalistycznych, w tym w Polsce. Najłatwiej dostrzegalne różnice to czas trwania procesu – najdłuższy w Stanach Zjednoczonych, a najkrótszy w krajach postsocjalistycznych – oraz udział funkcji innych niż mieszkaniowa w rozwoju przedmieść – największy w USA. Spośród cech ilościowych zwrócono szczególną uwagę na zróżnicowanie zasięgu, skali i dynamiki procesu w omawianych obszarach, natomiast pod względem jakościowym istotne różnice zaobserwowano w zakresie struktury społecznej mieszkańców suburbiów i układów przestrzennych zabudowy. Jednak, co istotne, analizując przebieg zjawiska w Polsce pod kątem powyższych cech, nie zaobserwowano jednoznacznych wyróżników na tle innych państw Europy Środkowo-Wschodniej.
Procesy suburbanizacji, jak każde zjawisko o charakterze przestrzennym, wykazują zróżnicowanie w zależności od odmiennych systemów politycznych, prawno-instytucjonalnych, gospodarczych i społecznych. Z drugiej jednak strony globalizacja rynków, nasilanie powiązań międzynarodowych poprzez migracje oraz łatwy przepływ informacji mogą przyczyniać się do zacierania regionalnych i lokalnych odmienności tego zjawiska. Celem artykułu jest identyfikacja regionalnej i lokalnej specyfiki przebiegu suburbanizacji zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Tekst oparty został
na przeglądzie zagranicznej i krajowej literatury naukowej dokonanym metodą wyszukiwania według słów kluczowych. Aby zrealizować cel, dokonano analizy i porównania charakterystyki procesów suburbanizacji w Stanach Zjednoczonych, Europie Zachodniej oraz w krajach postsocjalistycznych, w tym w Polsce. Najłatwiej dostrzegalne różnice to czas trwania procesu – najdłuższy w Stanach Zjednoczonych, a najkrótszy w krajach postsocjalistycznych – oraz udział funkcji innych niż mieszkaniowa w rozwoju przedmieść – największy w USA. Spośród cech ilościowych zwrócono szczególną uwagę na zróżnicowanie zasięgu, skali i dynamiki procesu w omawianych obszarach, natomiast pod względem jakościowym istotne różnice zaobserwowano w zakresie struktury społecznej mieszkańców suburbiów i układów przestrzennych zabudowy. Jednak, co istotne, analizując przebieg zjawiska w Polsce pod kątem powyższych cech, nie zaobserwowano jednoznacznych wyróżników na tle innych państw Europy Środkowo-Wschodniej.
ABSTRACT
Suburbanization processes, like any spatial phenomenon, show diversity depending on different political, legal, institutional, economic and social systems. On the other hand, however, the globalization of markets, the intensification of international links through migration and the easy flow of information may contribute to blurring regional and local differences in this phenomenon. The objective of the paper is to identify the regional and local specificity of the suburbanization process both in terms of quantity and quality. The paper is based on a review of foreign and domestic scientific literature made by the keyword search method. In order to achieve the objective, the characteristics of suburbanization processes in the United States, Western Europe and post-socialist countries, including Poland, were analyzed and compared. The most visible differences are the duration of the process – the longest in the United States and the shortest in post-socialist countries, and the share of non-residential functions in suburban development – the largest in the USA. Among the quantitative features, special attention was paid to the diversity of the range, scale and dynamics of the process in the discussed areas, while in terms of quality, significant differences were observed in the social structure of the inhabitants of the suburbs and spatial development patterns. However, what is important, when analyzing the course of the phenomenon in Poland in terms of the above mentioned features, no clear distinguishing marks were observed in comparison with other Central and Eastern European countries.
Suburbanization processes, like any spatial phenomenon, show diversity depending on different political, legal, institutional, economic and social systems. On the other hand, however, the globalization of markets, the intensification of international links through migration and the easy flow of information may contribute to blurring regional and local differences in this phenomenon. The objective of the paper is to identify the regional and local specificity of the suburbanization process both in terms of quantity and quality. The paper is based on a review of foreign and domestic scientific literature made by the keyword search method. In order to achieve the objective, the characteristics of suburbanization processes in the United States, Western Europe and post-socialist countries, including Poland, were analyzed and compared. The most visible differences are the duration of the process – the longest in the United States and the shortest in post-socialist countries, and the share of non-residential functions in suburban development – the largest in the USA. Among the quantitative features, special attention was paid to the diversity of the range, scale and dynamics of the process in the discussed areas, while in terms of quality, significant differences were observed in the social structure of the inhabitants of the suburbs and spatial development patterns. However, what is important, when analyzing the course of the phenomenon in Poland in terms of the above mentioned features, no clear distinguishing marks were observed in comparison with other Central and Eastern European countries.
REFERENCES
Batty M., Besussi E., Chin N., 2003, Traffic, Urban Growth and Suburban Sprawl, Centre for Advanced Spatial Analysis, Kolegium Uniwersyteckie w Londynie, Londyn.
Beauregard R.A., 2006, When America became suburban, University of Minnesota Press, Minneapolis–Londyn.
Beim M., 2009, Modelowanie procesu suburbanizacji w aglomeracji poznańskiej, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Gerten C., Fina S., Rusche K., 2019, The Sprawling Planet: Simplifying the Measurement of Global Urbanization Trends, Frontiers in Environmental Science, 7, 1–20.
Harasimowicz A., 2018, Suburbanizacja a rola obszarów otaczających miasto – ujęcie teoretyczne, Studia Miejskie, 29, 115–130.
Jancz A., 2016, Suburbanizacja a sytuacja mieszkaniowa w aglomeracji poznańskiej, Świat Nieruchomości, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków, 53–60.
Kajdanek K., 2011, Suburbanizacja w Polsce – pejzaż społeczno-przestrzenny, Przegląd Socjologiczny 60, 303–320.
Kurek S., Gałka J., Wójtowicz M., 2014, Wpływ suburbanizacji na przemiany wybranych struktur demograficznych i powiązań funkcjonalno-przestrzennych w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Mantey D., 2011, Żywiołowość lokalizacji osiedli mieszkaniowych na terenach wiejskich obszaru metropolitalnego Warszawy, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa.
Mason J. R., Nigmatullina L., 2011, Suburbanization and sustainability in metropolitan Moscow, Geographical Review, 101, 316–333.
Nicolaides, B., Wiese, A., 2017, Suburbanization in the United States after 1945, Oxford Research Encyclopedia of American History, Oxford University Press, Nowy Jork. Dostępne na: https://oxfordre.com/americanhistory/view/10.1093/acrefore/9780199329175.001.0001/acrefore-9780199329175-e-64 [data dostępu: 13.03.2020].
Palak M., 2016, Nowe oblicza przedmieść. Socjologiczne studium suburbanizacji w Polsce na przykładzie Rzeszowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Paszkowski Z., Schneider-Skalska G., Węcławowicz-Bilska E., 2015, Tendencje w rozwoju polskiej urbanizacji, [w:] J. Sepioł (red.), Przestrzeń życia Polaków, Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP, Fundacja PZU, Warszawa, 15–34.
Rejter M., 2018, Suburbanizacja po łódzku na przykładzie Starej Gadki zlokalizowanej w strefie podmiejskiej Łodzi, Studia Miejskie, 32, 85–98.
Repaská G., Vilinová K., Šolcová L., 2017, Trends in development of residential areas in suburban zone of the city of Nitra (Slovakia), European Countryside, Mendel University in Brno, Brno.
Solarek K., 2017, Cechy przestrzenne suburbanizacji – aglomeracja Warszawy a wybrane aglomeracje europejskie, Biuletyn KPZK PAN, 265, 36–64.
Sýkora L., Stanilov K., 2014, The Challenge of Postsocialist Suburbanization, [w:] L. Sýkora, K. Stanilov, Confronting Suburbanization.
Urban Decentralization in Central and Eastern Europe, Wiley Blackwell, Chichester.
Szewrański S., Kazak J., Sasik J., 2013, Procesy suburbanizacyjne i ich skutki środowiskowe w strefie niekontrolowanego rozprzestrzeniania, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 293, 170–179.
Szymańska D., Biegańska J., 2011, Fenomen urbanizacji i procesy z nim związane, Studia Miejskie, 4, 13–38.
Śleszyński P., 2018, Społeczno-ekonomiczne skutki chaosu przestrzennego dla osadnictwa i struktury funkcjonalnej terenów, [w:] P. Śleszyński, A. Kowalewski, T. Markowski (red.), Studia nad chaosem przestrzennym, Studia PAN KPZK, Warszawa.
UN Habitat, 2013, The State of European Cities in Transition. Taking Stock After 20 Years of Reform, Nairobi.
Wdowicka M., Mierzejewska L., 2012, Chaos w zagospodarowaniu przestrzennym stref podmiejskich jako efekt braku zintegrowanego systemu planowania (na przykładzie strefy podmiejskiej Poznania), Problemy Rozwoju Miast, 1, 40–52.
Yang R., Jargowsky P. A., 2006, Suburban Development and Economic Segregation in the 1990s, Journal of Urban Affairs, 28(3), 253–273.
Zborowski A., Raźniak P., 2013, Suburbanizacja rezydencjonalna w Polsce – ocena procesu, Studia Miejskie, 9, 7–50.
Zimnicka A., Czernik L., 2007, Kształtowanie przestrzeni wsi podmiejskiej na przykładzie obszaru oddziaływania miasta Szczecin, Politechnika Szczecińska, Szczecin.
Zuziak K. Z., 2005, Strefa podmiejska w architekturze miasta. W stronę nowej architektoniki regionu miejskiego, [w:] P. Lorens (red.), Problem suburbanizacji, Urbanista, Warszawa, 17–32.
Batty M., Besussi E., Chin N., 2003, Traffic, Urban Growth and Suburban Sprawl, Centre for Advanced Spatial Analysis, Kolegium Uniwersyteckie w Londynie, Londyn.
Beauregard R.A., 2006, When America became suburban, University of Minnesota Press, Minneapolis–Londyn.
Beim M., 2009, Modelowanie procesu suburbanizacji w aglomeracji poznańskiej, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
Gerten C., Fina S., Rusche K., 2019, The Sprawling Planet: Simplifying the Measurement of Global Urbanization Trends, Frontiers in Environmental Science, 7, 1–20.
Harasimowicz A., 2018, Suburbanizacja a rola obszarów otaczających miasto – ujęcie teoretyczne, Studia Miejskie, 29, 115–130.
Jancz A., 2016, Suburbanizacja a sytuacja mieszkaniowa w aglomeracji poznańskiej, Świat Nieruchomości, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków, 53–60.
Kajdanek K., 2011, Suburbanizacja w Polsce – pejzaż społeczno-przestrzenny, Przegląd Socjologiczny 60, 303–320.
Kurek S., Gałka J., Wójtowicz M., 2014, Wpływ suburbanizacji na przemiany wybranych struktur demograficznych i powiązań funkcjonalno-przestrzennych w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
Mantey D., 2011, Żywiołowość lokalizacji osiedli mieszkaniowych na terenach wiejskich obszaru metropolitalnego Warszawy, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa.
Mason J. R., Nigmatullina L., 2011, Suburbanization and sustainability in metropolitan Moscow, Geographical Review, 101, 316–333.
Nicolaides, B., Wiese, A., 2017, Suburbanization in the United States after 1945, Oxford Research Encyclopedia of American History, Oxford University Press, Nowy Jork. Dostępne na: https://oxfordre.com/americanhistory/view/10.1093/acrefore/9780199329175.001.0001/acrefore-9780199329175-e-64 [data dostępu: 13.03.2020].
Palak M., 2016, Nowe oblicza przedmieść. Socjologiczne studium suburbanizacji w Polsce na przykładzie Rzeszowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Paszkowski Z., Schneider-Skalska G., Węcławowicz-Bilska E., 2015, Tendencje w rozwoju polskiej urbanizacji, [w:] J. Sepioł (red.), Przestrzeń życia Polaków, Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP, Fundacja PZU, Warszawa, 15–34.
Rejter M., 2018, Suburbanizacja po łódzku na przykładzie Starej Gadki zlokalizowanej w strefie podmiejskiej Łodzi, Studia Miejskie, 32, 85–98.
Repaská G., Vilinová K., Šolcová L., 2017, Trends in development of residential areas in suburban zone of the city of Nitra (Slovakia), European Countryside, Mendel University in Brno, Brno.
Solarek K., 2017, Cechy przestrzenne suburbanizacji – aglomeracja Warszawy a wybrane aglomeracje europejskie, Biuletyn KPZK PAN, 265, 36–64.
Sýkora L., Stanilov K., 2014, The Challenge of Postsocialist Suburbanization, [w:] L. Sýkora, K. Stanilov, Confronting Suburbanization.
Urban Decentralization in Central and Eastern Europe, Wiley Blackwell, Chichester.
Szewrański S., Kazak J., Sasik J., 2013, Procesy suburbanizacyjne i ich skutki środowiskowe w strefie niekontrolowanego rozprzestrzeniania, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 293, 170–179.
Szymańska D., Biegańska J., 2011, Fenomen urbanizacji i procesy z nim związane, Studia Miejskie, 4, 13–38.
Śleszyński P., 2018, Społeczno-ekonomiczne skutki chaosu przestrzennego dla osadnictwa i struktury funkcjonalnej terenów, [w:] P. Śleszyński, A. Kowalewski, T. Markowski (red.), Studia nad chaosem przestrzennym, Studia PAN KPZK, Warszawa.
UN Habitat, 2013, The State of European Cities in Transition. Taking Stock After 20 Years of Reform, Nairobi.
Wdowicka M., Mierzejewska L., 2012, Chaos w zagospodarowaniu przestrzennym stref podmiejskich jako efekt braku zintegrowanego systemu planowania (na przykładzie strefy podmiejskiej Poznania), Problemy Rozwoju Miast, 1, 40–52.
Yang R., Jargowsky P. A., 2006, Suburban Development and Economic Segregation in the 1990s, Journal of Urban Affairs, 28(3), 253–273.
Zborowski A., Raźniak P., 2013, Suburbanizacja rezydencjonalna w Polsce – ocena procesu, Studia Miejskie, 9, 7–50.
Zimnicka A., Czernik L., 2007, Kształtowanie przestrzeni wsi podmiejskiej na przykładzie obszaru oddziaływania miasta Szczecin, Politechnika Szczecińska, Szczecin.
Zuziak K. Z., 2005, Strefa podmiejska w architekturze miasta. W stronę nowej architektoniki regionu miejskiego, [w:] P. Lorens (red.), Problem suburbanizacji, Urbanista, Warszawa, 17–32.