UDI Volume 71 (Wrzesień/September 2021) |
|
|
Paweł Pistelok
Pandemia COVID-19 a zaufanie do transportu publicznego. Próba refleksji The COVID-19 pandemic and trust in public transport. An attempt at reflection Urban Development Issues, vol. 71, 48–56. https://doi.org/10.51733/udi.2021.71.05
Słowa kluczowe: transport publiczny, zaufanie, pandemia, kryzys
Keywords: public transport, trust, pandemic, crisis |
ABSTRAKT
Pandemia COVID-19 przewartościowała codzienność i dotknęła niemal wszystkich sfer życia – także życia zawodowego i związanych z nim aktywności, jak na przykład nasze zachowania mobilnościowe. Jednak pandemia to również – przynajmniej na kilku poziomach – zjawisko, które swoje konsekwencje ma w sferze społecznej, stąd niektórzy badacze w odniesieniu do transportu publicznego dyskutują wprowadzają problematykę zaufania. W artykule zostanie zatem omówiony problem kondycji transportu publicznego w dobie pandemii, przez pryzmat badań i analiz eksperckich, z uwzględnieniem problematyki zaufania. Zastanowimy się, o jakim tak naprawdę zaufaniu mówimy, kiedy dyskutujemy o komunikacji zbiorowej, wreszcie przytoczymy możliwe drogi wyjścia z sytuacji, którą fachowcy postrzegają w kategoriach kryzysu. Niniejszy artykuł nie rości sobie pretensji do przedstawienia wyczerpującej analizy, stąd uwaga skupiona zostanie na dyskursie rozwijanym wokół problematyki transportu publicznego w miastach, a ściślej w zakresie, w jakim dotyczy on przede wszystkim komunikacji autobusowo-tramwajowej.
Pandemia COVID-19 przewartościowała codzienność i dotknęła niemal wszystkich sfer życia – także życia zawodowego i związanych z nim aktywności, jak na przykład nasze zachowania mobilnościowe. Jednak pandemia to również – przynajmniej na kilku poziomach – zjawisko, które swoje konsekwencje ma w sferze społecznej, stąd niektórzy badacze w odniesieniu do transportu publicznego dyskutują wprowadzają problematykę zaufania. W artykule zostanie zatem omówiony problem kondycji transportu publicznego w dobie pandemii, przez pryzmat badań i analiz eksperckich, z uwzględnieniem problematyki zaufania. Zastanowimy się, o jakim tak naprawdę zaufaniu mówimy, kiedy dyskutujemy o komunikacji zbiorowej, wreszcie przytoczymy możliwe drogi wyjścia z sytuacji, którą fachowcy postrzegają w kategoriach kryzysu. Niniejszy artykuł nie rości sobie pretensji do przedstawienia wyczerpującej analizy, stąd uwaga skupiona zostanie na dyskursie rozwijanym wokół problematyki transportu publicznego w miastach, a ściślej w zakresie, w jakim dotyczy on przede wszystkim komunikacji autobusowo-tramwajowej.
ABSTRACT
The COVID-19 pandemic has redefined everyday life, affecting nearly all its areas including professional life and associated activities such as mobility behaviour. However, the pandemic has also had an effect – at least on several levels – on the social sphere, which has made some researchers introduce the issue of trust into studies regarding public transport. Therefore, the article discusses the condition of public transport during the pandemic in the context of research and expert analyses, with a focus on the issue of trust. We will consider what kind of trust we actually mean when discussing public transport and propose possible ways out of the current situation, which experts tend to perceive as a crisis. The article does not aspire to present an exhaustive analysis, hence the focus will be on the discourse revolving around the issue of public transport in cities, more specifically, bus and tram transport.
The COVID-19 pandemic has redefined everyday life, affecting nearly all its areas including professional life and associated activities such as mobility behaviour. However, the pandemic has also had an effect – at least on several levels – on the social sphere, which has made some researchers introduce the issue of trust into studies regarding public transport. Therefore, the article discusses the condition of public transport during the pandemic in the context of research and expert analyses, with a focus on the issue of trust. We will consider what kind of trust we actually mean when discussing public transport and propose possible ways out of the current situation, which experts tend to perceive as a crisis. The article does not aspire to present an exhaustive analysis, hence the focus will be on the discourse revolving around the issue of public transport in cities, more specifically, bus and tram transport.
REFERENCES
Bartkiewicz A., 28.06.2021, Koronawirus. Singapur ma plan, by zacząć traktować COVID jak grypę, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/Koronawirus-SARS-CoV-2/210629447-Koronawirus-Singapur-ma-plan-by-zaczac-traktowac-COVID-jak-grype.html [data dostępu: 19.07.2021].
Bartuś Z., 26.03.2021, Praca zdalna może się stać więzieniem. Większość z nas chce wrócić do świata żywych, Dziennik Polski. Dostępne na: https://dziennikpolski24.pl/praca-zdalna-moze-sie-stac-wiezieniem-wiekszosc-z-nas-chce-wrocic-do-swiata-zywych/ar/c1-15509321 [data dostępu: 18.07.2021].
Blikowska J., 30.01.2021, Komunikacja miejska w opałach. Czy bilety zdrożeją?, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/regionyrppl/301309979-Komunikacja-miejska-w-opalach-Czy-bilety-zdrozeja.html [data dostępu: 19.07.2021].
Centrum Badawczo-Rozwojowe BioStat, 2020, Bezpieczeństwo zdrowotne podczas epidemii koronawirusa, badanie przeprowadzone wspólnie z operatorem telemedycznym haloDoctor.pl. Dostępne na: https://www.biostat.com.pl/img/UserFiles/Raporty/bezpieczenstwo-zdrowotne-podczas-epidemii/raport_bezpieczenstw_zdrowotne_podczas_koronawirusa.pdf [data dostępu: 19.07.2021].
Dębkowska K., Kłosiewicz-Górecka U., Szymańska A., Ważniewski P., Zybertowicz K., 2020, Polskie miasta w czasach pandemii, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa. Dostępne na: https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2021/03/PIE-Raport-Polskie-miasta.pdf [data dostępu: 19.07.2021].
Gambin M., Sękowski M., Woźniak-Prus M., Cudo A., Hansen K., Gorgol J., Huflejt-Łukasik M., Kmita G., Kubicka K., Łyś A.E., Maison D., Oleksy T., Wnuk A., b.d., Uwarunkowania objawów depresji i lęku uogólnionego u dorosłych Polaków w trakcie epidemii Covid-19 - raport z pierwszej fali badania podłużnego, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Dostępne na: http://psych.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/98/2020/05/Uwarunkowania_objawow_depresji_leku_w_trakcie_pandemii_raport.pdf [data dostępu: 18.07.2021].
Grochowicz M., Salata-Kochanowski P. (red.), 2020, Działania miast podczas pandemii, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa-Kraków. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/04/Dzia%C5%82ania-miast-podczas-pandemii-marzec-2020-Grochowicz-Salata-Kochanowski-raport.pdf [data dostępu: 19.07.2021].
Grzymska D., 9.03.2021, Pandemia pogłębia kryzys publicznego transportu. Z komunikacji miejskiej przestali korzystać m.in. uczniowie i seniorzy, Polskie Radio Olsztyn. Dostępne na: https://radioolsztyn.pl/pandemia-poglebia-kryzys-publicznego-transportu-z-komunikacji-miejskiej-przestali-korzystac-m-in-uczniowie-i-seniorzy/01558720 [Data dostępu: 19.07.2021].
Guza Ł., 12.03.2021, Normalność nie wróci do pracy, Dziennik Gazeta Prawna. Dostępne na: https://www.gazetaprawna.pl/magazyn-na-weekend/artykuly/8118763,koronawirus-praca-zdalna-model-zatrudnienia-jak-sie-zmieni.html [data dostępu: 18.07.2021].
Jamroż M., 19.02.2021, Mieszkańcy polskich miast po zakończeniu pandemii nie chcą wracać do transportu publicznego, Biznes Ludzie Pieniądze - Wyborcza.biz. Dostępne na: https://wyborcza.biz/akcjespecjalne/7,177336,26805180,boimy-sie-jezdzic-razem.html [data dostgępu: 19.07.2021].
Jedlecki P., 7.03.2021, Dlaczego w czasie pandemii nie chcemy jeździć komunikacją publiczną [BADANIA], Gazeta Wyborcza Katowice. Dostępne na: https://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,35055,26844495,dlaczego-w-czasie-pandemii-nie-chcemy-jezdzic-komunikacja-publiczna.html [data dostępu: 19.07.2021].
Koc J., 27.05.2021, Pracujący zdalnie wystrychnięci na dudka. A miało być tak pięknie, PulsHR.pl. Dostępne na: https://www.pulshr.pl/pr-wewnetrzny/pracujacy-zdalnie-wystrychnieci-na-dudka-a-mialo-byc-tak-pieknie,81863.html [data dostępu: 18.07.2021].
Kowanda C., 25.05.2020, Tutaj nie siadać, czyli komunikacja miejska na krawędzi. Co to dla nas oznacza?, Polityka. Dostępne na: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/1957816,1,tutaj-nie-siadac-czyli-komunikacja-miejska-na-krawedzi-co-to-dla-nas-oznacza.read [data dostępu: 18.07.2021].
Malinowski Ł., 4.07.2020, Efekty pandemii? Zwycięzcą rower, przegranym transport dalekobieżny. W miastach bez większych zmian, Transport Publiczny. Dostępne na: https://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/efekty-pandemii-zwyciezca-rower-przegranym-transport-dalekobiezny-w-miastach-bez-wiekszych-zmian-65101.html [data dostępu: 19.07.2021].
Miasto Jest Nasze, 2021, Zbiorkom jest OK. Raport MJN. Dostępne na: https://miastojestnasze.org/wp-content/uploads/2021/05/zbiorkom-jest-ok-raport-mjn-1.pdf [data dostępu: 19.07.2021].
Miałem kontakt z osobą zakażoną koronawirusem (b.d.), Serwis Rzeczypospolitej Polskiej. Dostępne na: https://www.gov.pl/web/koronawirus/mialem-kontakt-z-osoba-zakazona-koronawirusem [data dostępu: 19.07.2021].
Mikulski M., Łykowski Ł., 2021, Transport publiczny w czasie pandemii COVID-19. Raport z badania, Maciej Mikulski, Lublin–Kraków–Warszawa. Dostępne na: https://maciejmikulski.pl/wp-content/uploads/2021/04/Transport-publiczny-w-czasie-pandemii-COVID-19.pdf [data dostępu: 18.07.2021].
Czwarta fala koronawirusa. Jak wyglądają prognozy w Polsce, 06.08.2021, Onet.pl. Dostępne na: https://wiadomosci.onet.pl/kraj/czwarta-fala-koronawirusa-w-polsce-kiedy-nadejdzie-nowe-prognozy/l7nxcwq [data dostępu: 30.08.2021].
Nocuń K., 21.04.2020, Publiczny transport po pandemii trzeba będzie układać od nowa, Dziennik Gazeta Prawna. Dostępne na: https://serwisy.gazetaprawna.pl/transport/artykuly/1470666,transport-publiczny-miasta-epidemia-normy-bezpieczenstwa-pasazerowie.html [data dostępu: 18.07.2021].
Oszczepalski B., 9.06.2020, Kryzys znokautuje transport publiczny?, Tygodnik Spraw Obywatelskich, 23. Dostępne na: https://instytutsprawobywatelskich.pl/kryzys-znokautuje-transport-publiczny/ [data dostępu: 19.07.2021].
Pokojska J., Śledziszewska K., Włoch R., 2021, Przyszłość pracy w sektorze finansowym. Raport Końcowy, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Fundacja Warszawski Instytut Bankowości. Sektorowa Rada ds. Kompetencji – Finanse. Dostępne na: https://rada.wib.org.pl/wp-content/uploads/2021/02/RAPORT_PRZYSZLOSC-PRACY-W-SEKTORZE-FINANSOWYM.pdf [Data dostępu: 18.07.2021].
Przybyłowski A., Stelmak S., Suchanek M., 2021, Mobility Behaviour in View of the Impact of the COVID-19 Pandemic—Public Transport Users in Gdansk Case Study, Sustainability, 13(1), 364. https://doi.org/10.3390/su13010364
Szumowski dokładnie rok temu o maseczkach: nie pomagają. Rzecznik MZ dziś tłumaczy, 26.02.2021, Onet.pl. Dostępne na: https://wiadomosci.onet.pl/kraj/koronawirus-rok-temu-szumowski-negowal-maseczki-dzis-rzecznik-mz-tlumaczy/tj2e7nd [data dostępu: 19.07.2021].
Rok w pandemii – jej wpływ na zachowania, postawy i dobrostan Polaków (b.d.). Projekt „Wpływ pandemii COVID-19 na emocje, zachowania i postawy Polaków”: Katarzyna Hamer, Maria Baran, Marta Marchlewska, Krzysztof Kaniasty. Centrum Prasowe SWPS. Dostępne na: https://www.swps.pl/centrum-prasowe/informacje-prasowe/23160-rok-w-pandemii-jej-wplyw-na-zachowania-postawy-i-dobrostan-polakow?dt=1625653193166 [data dostępu: 19.07.2021].
Sołoma L., 2002, Metody i techniki badań socjologicznych. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
Sommer M., 5.05.2020, Walczyliśmy z kultem samochodu, a dziś stajemy w obliczu jego powrotu [WYWIAD], Dziennik Gazeta Prawna. Dostępne na: https://serwisy.gazetaprawna.pl/transport/artykuly/1474312,piotr-rachwalski-transport-publiczny-koronawirus.html [data dostępu: 19.07.2021].
Sztompka P., 2007a, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków.
Sztompka P., 2007b, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Znak, Kraków.
Woźniak A., 12.02.2021 (2021a), Komunikacja w miastach cierpi przez wirusa, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/Transport/302119891-Komunikacja-w-miastach-cierpi-przez-wirusa.html [data dostępu: 19.07.2021].
Woźniak A., 15.03.2021 (2021b), Pandemia mocno bije w publiczny transport, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/Transport-drogowy/303159902-Pandemia-mocno-bije-w-publiczny-transport.html [data dostępu: 19.07.2021].
Woźniak A., 26.05.2021 (2021c), Publiczny transport odzyskuje podróżnych. Rzeczpospolita.pl. Dostępne na: https://www.rp.pl/Transport/305259877-Publiczny-transport-odzyskuje-podroznych.html [data dostępu: 19.07.2021].
Wójcik P., 18.10.2020, Respirator dla zbiorkomu. Transport publiczny może być kolejną ofiarą pandemii, Dziennik Gazeta Prawna. Dostępne na: https://serwisy.gazetaprawna.pl/transport/artykuly/1493804,transport-publiczny-autobusy-tramwaje-koronawirus-samorzady-kryzys-bilety.html [data dostępu: 19.07.2021].
Akty prawne i orzecznictwo
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania niektórych podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, Dz.U. 2020 poz. 405.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, Dz.U. 2020 poz. 491.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 marca 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii. Dz.U. 2020 poz. 522.
Bartkiewicz A., 28.06.2021, Koronawirus. Singapur ma plan, by zacząć traktować COVID jak grypę, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/Koronawirus-SARS-CoV-2/210629447-Koronawirus-Singapur-ma-plan-by-zaczac-traktowac-COVID-jak-grype.html [data dostępu: 19.07.2021].
Bartuś Z., 26.03.2021, Praca zdalna może się stać więzieniem. Większość z nas chce wrócić do świata żywych, Dziennik Polski. Dostępne na: https://dziennikpolski24.pl/praca-zdalna-moze-sie-stac-wiezieniem-wiekszosc-z-nas-chce-wrocic-do-swiata-zywych/ar/c1-15509321 [data dostępu: 18.07.2021].
Blikowska J., 30.01.2021, Komunikacja miejska w opałach. Czy bilety zdrożeją?, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/regionyrppl/301309979-Komunikacja-miejska-w-opalach-Czy-bilety-zdrozeja.html [data dostępu: 19.07.2021].
Centrum Badawczo-Rozwojowe BioStat, 2020, Bezpieczeństwo zdrowotne podczas epidemii koronawirusa, badanie przeprowadzone wspólnie z operatorem telemedycznym haloDoctor.pl. Dostępne na: https://www.biostat.com.pl/img/UserFiles/Raporty/bezpieczenstwo-zdrowotne-podczas-epidemii/raport_bezpieczenstw_zdrowotne_podczas_koronawirusa.pdf [data dostępu: 19.07.2021].
Dębkowska K., Kłosiewicz-Górecka U., Szymańska A., Ważniewski P., Zybertowicz K., 2020, Polskie miasta w czasach pandemii, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa. Dostępne na: https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2021/03/PIE-Raport-Polskie-miasta.pdf [data dostępu: 19.07.2021].
Gambin M., Sękowski M., Woźniak-Prus M., Cudo A., Hansen K., Gorgol J., Huflejt-Łukasik M., Kmita G., Kubicka K., Łyś A.E., Maison D., Oleksy T., Wnuk A., b.d., Uwarunkowania objawów depresji i lęku uogólnionego u dorosłych Polaków w trakcie epidemii Covid-19 - raport z pierwszej fali badania podłużnego, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Dostępne na: http://psych.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/98/2020/05/Uwarunkowania_objawow_depresji_leku_w_trakcie_pandemii_raport.pdf [data dostępu: 18.07.2021].
Grochowicz M., Salata-Kochanowski P. (red.), 2020, Działania miast podczas pandemii, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa-Kraków. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/04/Dzia%C5%82ania-miast-podczas-pandemii-marzec-2020-Grochowicz-Salata-Kochanowski-raport.pdf [data dostępu: 19.07.2021].
Grzymska D., 9.03.2021, Pandemia pogłębia kryzys publicznego transportu. Z komunikacji miejskiej przestali korzystać m.in. uczniowie i seniorzy, Polskie Radio Olsztyn. Dostępne na: https://radioolsztyn.pl/pandemia-poglebia-kryzys-publicznego-transportu-z-komunikacji-miejskiej-przestali-korzystac-m-in-uczniowie-i-seniorzy/01558720 [Data dostępu: 19.07.2021].
Guza Ł., 12.03.2021, Normalność nie wróci do pracy, Dziennik Gazeta Prawna. Dostępne na: https://www.gazetaprawna.pl/magazyn-na-weekend/artykuly/8118763,koronawirus-praca-zdalna-model-zatrudnienia-jak-sie-zmieni.html [data dostępu: 18.07.2021].
Jamroż M., 19.02.2021, Mieszkańcy polskich miast po zakończeniu pandemii nie chcą wracać do transportu publicznego, Biznes Ludzie Pieniądze - Wyborcza.biz. Dostępne na: https://wyborcza.biz/akcjespecjalne/7,177336,26805180,boimy-sie-jezdzic-razem.html [data dostgępu: 19.07.2021].
Jedlecki P., 7.03.2021, Dlaczego w czasie pandemii nie chcemy jeździć komunikacją publiczną [BADANIA], Gazeta Wyborcza Katowice. Dostępne na: https://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,35055,26844495,dlaczego-w-czasie-pandemii-nie-chcemy-jezdzic-komunikacja-publiczna.html [data dostępu: 19.07.2021].
Koc J., 27.05.2021, Pracujący zdalnie wystrychnięci na dudka. A miało być tak pięknie, PulsHR.pl. Dostępne na: https://www.pulshr.pl/pr-wewnetrzny/pracujacy-zdalnie-wystrychnieci-na-dudka-a-mialo-byc-tak-pieknie,81863.html [data dostępu: 18.07.2021].
Kowanda C., 25.05.2020, Tutaj nie siadać, czyli komunikacja miejska na krawędzi. Co to dla nas oznacza?, Polityka. Dostępne na: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/1957816,1,tutaj-nie-siadac-czyli-komunikacja-miejska-na-krawedzi-co-to-dla-nas-oznacza.read [data dostępu: 18.07.2021].
Malinowski Ł., 4.07.2020, Efekty pandemii? Zwycięzcą rower, przegranym transport dalekobieżny. W miastach bez większych zmian, Transport Publiczny. Dostępne na: https://www.transport-publiczny.pl/wiadomosci/efekty-pandemii-zwyciezca-rower-przegranym-transport-dalekobiezny-w-miastach-bez-wiekszych-zmian-65101.html [data dostępu: 19.07.2021].
Miasto Jest Nasze, 2021, Zbiorkom jest OK. Raport MJN. Dostępne na: https://miastojestnasze.org/wp-content/uploads/2021/05/zbiorkom-jest-ok-raport-mjn-1.pdf [data dostępu: 19.07.2021].
Miałem kontakt z osobą zakażoną koronawirusem (b.d.), Serwis Rzeczypospolitej Polskiej. Dostępne na: https://www.gov.pl/web/koronawirus/mialem-kontakt-z-osoba-zakazona-koronawirusem [data dostępu: 19.07.2021].
Mikulski M., Łykowski Ł., 2021, Transport publiczny w czasie pandemii COVID-19. Raport z badania, Maciej Mikulski, Lublin–Kraków–Warszawa. Dostępne na: https://maciejmikulski.pl/wp-content/uploads/2021/04/Transport-publiczny-w-czasie-pandemii-COVID-19.pdf [data dostępu: 18.07.2021].
Czwarta fala koronawirusa. Jak wyglądają prognozy w Polsce, 06.08.2021, Onet.pl. Dostępne na: https://wiadomosci.onet.pl/kraj/czwarta-fala-koronawirusa-w-polsce-kiedy-nadejdzie-nowe-prognozy/l7nxcwq [data dostępu: 30.08.2021].
Nocuń K., 21.04.2020, Publiczny transport po pandemii trzeba będzie układać od nowa, Dziennik Gazeta Prawna. Dostępne na: https://serwisy.gazetaprawna.pl/transport/artykuly/1470666,transport-publiczny-miasta-epidemia-normy-bezpieczenstwa-pasazerowie.html [data dostępu: 18.07.2021].
Oszczepalski B., 9.06.2020, Kryzys znokautuje transport publiczny?, Tygodnik Spraw Obywatelskich, 23. Dostępne na: https://instytutsprawobywatelskich.pl/kryzys-znokautuje-transport-publiczny/ [data dostępu: 19.07.2021].
Pokojska J., Śledziszewska K., Włoch R., 2021, Przyszłość pracy w sektorze finansowym. Raport Końcowy, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Fundacja Warszawski Instytut Bankowości. Sektorowa Rada ds. Kompetencji – Finanse. Dostępne na: https://rada.wib.org.pl/wp-content/uploads/2021/02/RAPORT_PRZYSZLOSC-PRACY-W-SEKTORZE-FINANSOWYM.pdf [Data dostępu: 18.07.2021].
Przybyłowski A., Stelmak S., Suchanek M., 2021, Mobility Behaviour in View of the Impact of the COVID-19 Pandemic—Public Transport Users in Gdansk Case Study, Sustainability, 13(1), 364. https://doi.org/10.3390/su13010364
Szumowski dokładnie rok temu o maseczkach: nie pomagają. Rzecznik MZ dziś tłumaczy, 26.02.2021, Onet.pl. Dostępne na: https://wiadomosci.onet.pl/kraj/koronawirus-rok-temu-szumowski-negowal-maseczki-dzis-rzecznik-mz-tlumaczy/tj2e7nd [data dostępu: 19.07.2021].
Rok w pandemii – jej wpływ na zachowania, postawy i dobrostan Polaków (b.d.). Projekt „Wpływ pandemii COVID-19 na emocje, zachowania i postawy Polaków”: Katarzyna Hamer, Maria Baran, Marta Marchlewska, Krzysztof Kaniasty. Centrum Prasowe SWPS. Dostępne na: https://www.swps.pl/centrum-prasowe/informacje-prasowe/23160-rok-w-pandemii-jej-wplyw-na-zachowania-postawy-i-dobrostan-polakow?dt=1625653193166 [data dostępu: 19.07.2021].
Sołoma L., 2002, Metody i techniki badań socjologicznych. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
Sommer M., 5.05.2020, Walczyliśmy z kultem samochodu, a dziś stajemy w obliczu jego powrotu [WYWIAD], Dziennik Gazeta Prawna. Dostępne na: https://serwisy.gazetaprawna.pl/transport/artykuly/1474312,piotr-rachwalski-transport-publiczny-koronawirus.html [data dostępu: 19.07.2021].
Sztompka P., 2007a, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków.
Sztompka P., 2007b, Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Znak, Kraków.
Woźniak A., 12.02.2021 (2021a), Komunikacja w miastach cierpi przez wirusa, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/Transport/302119891-Komunikacja-w-miastach-cierpi-przez-wirusa.html [data dostępu: 19.07.2021].
Woźniak A., 15.03.2021 (2021b), Pandemia mocno bije w publiczny transport, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/Transport-drogowy/303159902-Pandemia-mocno-bije-w-publiczny-transport.html [data dostępu: 19.07.2021].
Woźniak A., 26.05.2021 (2021c), Publiczny transport odzyskuje podróżnych. Rzeczpospolita.pl. Dostępne na: https://www.rp.pl/Transport/305259877-Publiczny-transport-odzyskuje-podroznych.html [data dostępu: 19.07.2021].
Wójcik P., 18.10.2020, Respirator dla zbiorkomu. Transport publiczny może być kolejną ofiarą pandemii, Dziennik Gazeta Prawna. Dostępne na: https://serwisy.gazetaprawna.pl/transport/artykuly/1493804,transport-publiczny-autobusy-tramwaje-koronawirus-samorzady-kryzys-bilety.html [data dostępu: 19.07.2021].
Akty prawne i orzecznictwo
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 11 marca 2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania niektórych podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, Dz.U. 2020 poz. 405.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii, Dz.U. 2020 poz. 491.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 marca 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii. Dz.U. 2020 poz. 522.