UDI Volume 73 (2022)
|
|
|
Aleksandra Jarzmik
Standardy i wytyczne w zakresie kształtowania przestrzeni publicznych na przykładzie miast na prawach powiatu Standards and guidelines for shaping public spaces on the example of cities with county rights Urban Development Issues, vol. 73, 01 https://doi.org/10.51733/udi.2022.73.01
Słowa kluczowe: przestrzeń publiczna, standardy przestrzeni publicznych, prawo lokalne
Keywords: public space, public space standards, local ordinance |
ABSTRAKT
W artykule przeanalizowano standardy i wytyczne dotyczące kształtowania przestrzeni publicznych w polskich miastach. Pod uwagę brano miasta na prawach powiatu. Zbadano, które z 66 wybranych ośrodków potwierdziły posiadanie takich regulacji. Zapisy każdego z pozyskanych dokumentów przeanalizowano przy pomocy matrycy, przygotowanej na podstawie analizy opracowań z polskich miast na potrzeby raportu Obserwatorium Polityki Miejskiej dotyczącego jakości przestrzeni publicznych. Matryca zawiera następujące elementy: oświetlenie, nawierzchnie, przeszkody i kolizje, szerokość przestrzeni pieszych, dostępność transportowa, zieleń oraz mała architektura. Na podstawie przeprowadzonych badania określono aktualność pozyskanych opracowań i ich szczegółowość. Podjęto też próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego nie wszystkie miasta posiadają tego typu dokumenty oraz czy mają zamiar je przyjąć. Próbowano również ustalić, jakie dokumenty są wykorzystywane w procesie regulowania i projektowania przestrzeni publicznych w przypadku braku stosownych wytycznych lub standardów.
W artykule przeanalizowano standardy i wytyczne dotyczące kształtowania przestrzeni publicznych w polskich miastach. Pod uwagę brano miasta na prawach powiatu. Zbadano, które z 66 wybranych ośrodków potwierdziły posiadanie takich regulacji. Zapisy każdego z pozyskanych dokumentów przeanalizowano przy pomocy matrycy, przygotowanej na podstawie analizy opracowań z polskich miast na potrzeby raportu Obserwatorium Polityki Miejskiej dotyczącego jakości przestrzeni publicznych. Matryca zawiera następujące elementy: oświetlenie, nawierzchnie, przeszkody i kolizje, szerokość przestrzeni pieszych, dostępność transportowa, zieleń oraz mała architektura. Na podstawie przeprowadzonych badania określono aktualność pozyskanych opracowań i ich szczegółowość. Podjęto też próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego nie wszystkie miasta posiadają tego typu dokumenty oraz czy mają zamiar je przyjąć. Próbowano również ustalić, jakie dokumenty są wykorzystywane w procesie regulowania i projektowania przestrzeni publicznych w przypadku braku stosownych wytycznych lub standardów.
ABSTRACT
The paper analyses standards and guidelines for shaping public spaces in cities with county rights. It was examined which of the 66 selected centres confirmed that they have such regulations. The entries in each of the documents obtained were analysed using a matrix prepared, based on the analysis of studies from Polish cities, for the Urban Policy Observatory report on the quality of public spaces which includes such elements as lighting, surfaces, obstacles and collisions, width of pedestrian spaces, transport accessibility, greenery and small architecture. On the basis of the study, the topicality and detail of the studies were determined. An attempt was made to answer the question of why not all cities have such documents and whether they intend to adopt them, as well as what documents are used in the process of regulating and designing public spaces in the absence of such guidelines or standards.
The paper analyses standards and guidelines for shaping public spaces in cities with county rights. It was examined which of the 66 selected centres confirmed that they have such regulations. The entries in each of the documents obtained were analysed using a matrix prepared, based on the analysis of studies from Polish cities, for the Urban Policy Observatory report on the quality of public spaces which includes such elements as lighting, surfaces, obstacles and collisions, width of pedestrian spaces, transport accessibility, greenery and small architecture. On the basis of the study, the topicality and detail of the studies were determined. An attempt was made to answer the question of why not all cities have such documents and whether they intend to adopt them, as well as what documents are used in the process of regulating and designing public spaces in the absence of such guidelines or standards.
REFERENCES
Akty prawne i wytyczne
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 2003 Nr 80 poz. 717 ze zm. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, Dz.U. 2001 Nr 112 poz. 1198 ze zm.
Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie, Dz.U. 1999 Nr 43 poz. 430 ze zm.
Uchwała Nr 1987/V/16 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 22 marca 2016 r. wraz z aktualizacją uchwały Nr 4710/V/17 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie przyjęcia Standardów projektowych i wykonawczych infrastruktury rowerowej województwa dolnośląskiego.
Uchwała Nr XXV/401/2020 Rady Miasta Zamość z dnia 26 października 2020 r. w sprawie ustalania zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, ich gabarytów, standardów jakościowych oraz rodzajów materiałów budowlanych, z jakich mogą być wykonane w granicach administracyjnych Miasta Zamość.
Uchwała Nr XXXIX/521/2018 Rady Miasta Sopotu z dnia 26 marca 2018 r. w sprawie uchwalenia zasad i warunków sytuowania na terenie miasta Sopotu obiektów małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, ich gabarytów, standardów jakościowych oraz rodzajów materiałów budowlanych, z jakich mogą być wykonane.
Zarządzenie Nr 166/14 Prezydenta Miasta Biała Podlaska z dnia 8 września 2014 r. w sprawie wprowadzenia Standardów technicznych dla infrastruktury rowerowej miasta Biała Podlaska.
Zarządzenie Nr 0050/420/19 Prezydenta Miasta Tychy z 24 grudnia 2019 r. w sprawie wprowadzenia Systemu zarządzania publicznymi terenami zieleni dla miasta Tychy.
Zarządzenie Nr 5523/2010 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 18 listopada2010 r. w sprawie tworzenia korzystnych warunków dla rozwoju systemu transportu rowerowego na terenie miasta stołecznego Warszawy z załącznikiem Standardy projektowe i wykonawcze dla systemu rowerowego
w m. st. Warszawie.
Zarządzenie Nr 686/K/10 Prezydenta Miasta Słupska z dnia 24 sierpnia 2010 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania Standardów technicznych dla infrastruktury rowerowej Miasta Słupska.
Zarządzenie Nr 8378/VIII/21 Prezydenta Miasta Łodzi z dnia 24 września 2021 r. w sprawie standardów kształtowania, utrzymania i ochrony zieleni w Łodzi.
Zarządzenie Nr 755/2016 Prezydenta Miasta Kalisza z dnia 27 grudnia 2016 r. w sprawie wprowadzenia Standardów dla projektantów, wykonawców i zarządców infrastruktury dla pieszych, wraz ze zmianą wprowadzoną Zarządzeniem nr 132/2017 Prezydenta Miasta Kalisza z dnia 24 lutego 2017 r., obowiązującą do dnia 31 sierpnia 2020 r.
Zarządzenie Nr 7148/12/VI/M Prezydenta Miasta Gdyni z dnia 10 lipca 2012 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania standardów technicznych dla infrastruktury rowerowej w Gdyni z załącznikiem Aktualizacja i integracja standardów technicznych dla infrastruktury rowerowej w Gdańsku, Gdyni i Sopocie.
Zarządzenie Nr 432/12 Prezydenta Miasta Gdańska z dnia 23 marca 2012 r. w sprawie wprowadzenia standardów technicznych oraz zasad planowania, projektowania i organizacji ruchu rowerowego na drogach publicznych i wewnętrznych, będących w trwałym zarządzie Zarządu Dróg i Zieleni w Gdańsku oraz wprowadzenia wskaźników i wytycznych dla parkingów rowerowych z załącznikiem Aktualizacja i integracja standardów technicznych dla infrastruktury
rowerowej w Gdańsku, Gdyni i Sopocie.
Zarządzenie Nr 1682/2017 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 23 października 2017 r. w sprawie tworzenia na terenie miasta stołecznego Warszawy dostępnej przestrzeni, w tym infrastruktury dla pieszych ze szczególnym uwzględnieniem osób o ograniczonej mobilności i percepcji z załącznikami:
Standardy dostępności dla miasta stołecznego Warszawy,
Standardy projektowe i wykonawcze infrastruktury dla pieszych w mieście stołecznym Warszawie, Wytyczne projektowe i wykonawcze infrastruktury dla pieszych w mieście stołecznym Warszawie.
Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDiA), 2017, Wytyczne dla infrastruktury pieszej i rowerowej, wyd. 2. Dostępne na: https://www.gov.pl/attachment/cdf6919e-254e-4729-969d-092a1b1d7e30 [data dostępu: 20.05.2022].
Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu, Zespół Pełnomocnika Prezydenta ds. Estetyki Miasta, 2018, Podstawowe wytyczne dla projektowanej infrastruktury publicznego transportu zbiorowego [dokument Urzędu Miasta Poznania].
Libicki P., Filewicz M., Billert A. (oprac.), 2020, Wytyczne w zakresie nawierzchni chodników (remonty i inwestycje) – wytyczne podstawowe, Urząd Miasta Poznania [dokument Urzędu Miasta Poznania].
KO Projekty Katarzyna Chojnacka (oprac.), 2018, Standardy i wytyczne kształtowania infrastruktury rowerowej, Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Katowice [dokument metropolitalny GZM].
Glazik R., Kuropatwiński P., Legutko T. (red.), 2019, Wytyczne i rekomendacje w zakresie standardów budowy infrastruktury rowerowej dla samorządów i zarządców dróg Obszaru Metropolitalnego Gdańsk-Gdynia-Sopot, Polska Unia Mobilności Aktywnej (PUMA), Gdańsk.
Stowarzyszenie Rowerowy Szczecin, Skórzewski B. (oprac.), 2012, Standardy projektowe i wykonawcze systemu rowerowego Miasta Szczecin, Urząd Miasta Szczecin [dokument Urzędu Miasta Szczecin].
Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej BONA FIDES, 2020, Standardy dostępności ruchu pieszych dla miast i gmin Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Katowice [dokument metropolitalny GZM].
Ujednolicony Katalog Elementów Małej Architektury [dokument Urzędu Miasta Dąbrowa Górnicza]. Dostępne na: https://www.bip.dabrowa-gornicza.pl/api/download/file?id=121429 [data dostępu: 15.05.2022].
Instytut Transportu Samochodowego (ITS), M & G Consulting Marketing, 2019, Wytyczne organizacji bezpiecznego ruchu rowerowego. Podręcznik, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa.
Opracowania
Agarwal M.K., Sehgal V., Ogra A., 2021, A Critical Review of Standards to Examine the Parameters of Child-Friendly Environment (CFE) in Parks and Open Space of Planned Neighborhoods.
A Case of Lucknow City, India, Social Sciences, 10(6), 199. Bierwiaczonek K., Dymnicka M., Kajdanek K., Nawrocki T., 2017, Miasto, przestrzeń, tożsamość. Studium trzech miast: Gdańsk, Gliwice, Wrocław, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Carmona M., de Magalhães C., Hammond L., 2008, Public Space. The management dimension, Routledge, London. Carmona M., 2010, Contemporary Public Space. Critique and Classification, Part One: Critique, Journal of Urban Design, 15(1), 123 – 148. Dymnicka M., 2009, Przestrzeń dla obywateli. O uniwersalności helleńskiego modelu przestrzeni publicznej, [w:] G. Gorzelak, M.S. Szczepański, W. Ślęzak-Tazbir (red.), Człowiek – miasto –region. Związki i interakcje, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Gehl J., 2014, Miasta dla ludzi, S. Nogalski (przekł.), Wydawnictwo RAM, Kraków.
Grobelny P., 31.12.2021, Prototypowanie miasta, FORMY, 11: Współuczestniczenie i współprojektowanie. Dostępne na: https://formy.xyz/artykul/prototypowanie-miasta [data dostępu: 25.06.2022].
Izdebski H., 2009, Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, LexisNexis, Warszawa.
Jałowiecki B., 2007, Globalny świat metropolii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Lorens P., Martyniuk-Pęczek J. (red.), 2010, Problemy kształtowania przestrzeni publicznych, Wydawnictwo Urbanista, Gdańsk.
Łuszczek M., Ptasińska U. (red.), 2009, Jak przetworzyć Miejsce. Podręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych, T. Jeleński, W. Kosiński (tłum. i adapt.), Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków.
Maik W., 2011, Przestrzeń publiczna w mieście: pojęcie, ujęcia badawcze, funkcje i ewolucja zjawiska, [w:] I. Jażdżewska (red.), Przestrzeń publiczna miast. XXIV Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Martyka A., 2017, Wpływ projektowania „dla dobra dzieci” na poprawę ogólnego standardu życia w miastach, Studia KPZK PAN, 176, 98 – 112.
Mehaffy M.W., Elmlund P., Farrell K., 2019, Implementing the new urban agenda. The central role of public space, Urban Design International, 24(4 – 6).
Mencwel J., 2020, Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta, Krytyka Polityczna, Warszawa.
Nowacka-Rejzner U., 2019, Water Elements in The Creation of Public Space, IOP Conference Series. Materials Science and Engineering, 603(2).
Wejchert K., 1993, Przestrzeń wokół nas, Fibak Noma Press, Katowice.
Wójcicki M., 2013, Pojęcie, istota i formy partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego, Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 24, 169 – 183.
Zaborska-Jagiełło A., 2010, Przestrzeń publiczna na poprzemysłowym obszarze, Czasopismo Techniczne. Architektura, 107(6,3-A), 345 – 352.
Zukin S., 2008, The Cultures of Cities, Blackwell Publishing, Malden.
Akty prawne i wytyczne
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U. 2003 Nr 80 poz. 717 ze zm. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, Dz.U. 2001 Nr 112 poz. 1198 ze zm.
Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie, Dz.U. 1999 Nr 43 poz. 430 ze zm.
Uchwała Nr 1987/V/16 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 22 marca 2016 r. wraz z aktualizacją uchwały Nr 4710/V/17 Zarządu Województwa Dolnośląskiego z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie przyjęcia Standardów projektowych i wykonawczych infrastruktury rowerowej województwa dolnośląskiego.
Uchwała Nr XXV/401/2020 Rady Miasta Zamość z dnia 26 października 2020 r. w sprawie ustalania zasad i warunków sytuowania obiektów małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, ich gabarytów, standardów jakościowych oraz rodzajów materiałów budowlanych, z jakich mogą być wykonane w granicach administracyjnych Miasta Zamość.
Uchwała Nr XXXIX/521/2018 Rady Miasta Sopotu z dnia 26 marca 2018 r. w sprawie uchwalenia zasad i warunków sytuowania na terenie miasta Sopotu obiektów małej architektury, tablic reklamowych i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń, ich gabarytów, standardów jakościowych oraz rodzajów materiałów budowlanych, z jakich mogą być wykonane.
Zarządzenie Nr 166/14 Prezydenta Miasta Biała Podlaska z dnia 8 września 2014 r. w sprawie wprowadzenia Standardów technicznych dla infrastruktury rowerowej miasta Biała Podlaska.
Zarządzenie Nr 0050/420/19 Prezydenta Miasta Tychy z 24 grudnia 2019 r. w sprawie wprowadzenia Systemu zarządzania publicznymi terenami zieleni dla miasta Tychy.
Zarządzenie Nr 5523/2010 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 18 listopada2010 r. w sprawie tworzenia korzystnych warunków dla rozwoju systemu transportu rowerowego na terenie miasta stołecznego Warszawy z załącznikiem Standardy projektowe i wykonawcze dla systemu rowerowego
w m. st. Warszawie.
Zarządzenie Nr 686/K/10 Prezydenta Miasta Słupska z dnia 24 sierpnia 2010 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania Standardów technicznych dla infrastruktury rowerowej Miasta Słupska.
Zarządzenie Nr 8378/VIII/21 Prezydenta Miasta Łodzi z dnia 24 września 2021 r. w sprawie standardów kształtowania, utrzymania i ochrony zieleni w Łodzi.
Zarządzenie Nr 755/2016 Prezydenta Miasta Kalisza z dnia 27 grudnia 2016 r. w sprawie wprowadzenia Standardów dla projektantów, wykonawców i zarządców infrastruktury dla pieszych, wraz ze zmianą wprowadzoną Zarządzeniem nr 132/2017 Prezydenta Miasta Kalisza z dnia 24 lutego 2017 r., obowiązującą do dnia 31 sierpnia 2020 r.
Zarządzenie Nr 7148/12/VI/M Prezydenta Miasta Gdyni z dnia 10 lipca 2012 r. w sprawie wprowadzenia do stosowania standardów technicznych dla infrastruktury rowerowej w Gdyni z załącznikiem Aktualizacja i integracja standardów technicznych dla infrastruktury rowerowej w Gdańsku, Gdyni i Sopocie.
Zarządzenie Nr 432/12 Prezydenta Miasta Gdańska z dnia 23 marca 2012 r. w sprawie wprowadzenia standardów technicznych oraz zasad planowania, projektowania i organizacji ruchu rowerowego na drogach publicznych i wewnętrznych, będących w trwałym zarządzie Zarządu Dróg i Zieleni w Gdańsku oraz wprowadzenia wskaźników i wytycznych dla parkingów rowerowych z załącznikiem Aktualizacja i integracja standardów technicznych dla infrastruktury
rowerowej w Gdańsku, Gdyni i Sopocie.
Zarządzenie Nr 1682/2017 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 23 października 2017 r. w sprawie tworzenia na terenie miasta stołecznego Warszawy dostępnej przestrzeni, w tym infrastruktury dla pieszych ze szczególnym uwzględnieniem osób o ograniczonej mobilności i percepcji z załącznikami:
Standardy dostępności dla miasta stołecznego Warszawy,
Standardy projektowe i wykonawcze infrastruktury dla pieszych w mieście stołecznym Warszawie, Wytyczne projektowe i wykonawcze infrastruktury dla pieszych w mieście stołecznym Warszawie.
Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDiA), 2017, Wytyczne dla infrastruktury pieszej i rowerowej, wyd. 2. Dostępne na: https://www.gov.pl/attachment/cdf6919e-254e-4729-969d-092a1b1d7e30 [data dostępu: 20.05.2022].
Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu, Zespół Pełnomocnika Prezydenta ds. Estetyki Miasta, 2018, Podstawowe wytyczne dla projektowanej infrastruktury publicznego transportu zbiorowego [dokument Urzędu Miasta Poznania].
Libicki P., Filewicz M., Billert A. (oprac.), 2020, Wytyczne w zakresie nawierzchni chodników (remonty i inwestycje) – wytyczne podstawowe, Urząd Miasta Poznania [dokument Urzędu Miasta Poznania].
KO Projekty Katarzyna Chojnacka (oprac.), 2018, Standardy i wytyczne kształtowania infrastruktury rowerowej, Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Katowice [dokument metropolitalny GZM].
Glazik R., Kuropatwiński P., Legutko T. (red.), 2019, Wytyczne i rekomendacje w zakresie standardów budowy infrastruktury rowerowej dla samorządów i zarządców dróg Obszaru Metropolitalnego Gdańsk-Gdynia-Sopot, Polska Unia Mobilności Aktywnej (PUMA), Gdańsk.
Stowarzyszenie Rowerowy Szczecin, Skórzewski B. (oprac.), 2012, Standardy projektowe i wykonawcze systemu rowerowego Miasta Szczecin, Urząd Miasta Szczecin [dokument Urzędu Miasta Szczecin].
Stowarzyszenie Aktywności Obywatelskiej BONA FIDES, 2020, Standardy dostępności ruchu pieszych dla miast i gmin Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Katowice [dokument metropolitalny GZM].
Ujednolicony Katalog Elementów Małej Architektury [dokument Urzędu Miasta Dąbrowa Górnicza]. Dostępne na: https://www.bip.dabrowa-gornicza.pl/api/download/file?id=121429 [data dostępu: 15.05.2022].
Instytut Transportu Samochodowego (ITS), M & G Consulting Marketing, 2019, Wytyczne organizacji bezpiecznego ruchu rowerowego. Podręcznik, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa.
Opracowania
Agarwal M.K., Sehgal V., Ogra A., 2021, A Critical Review of Standards to Examine the Parameters of Child-Friendly Environment (CFE) in Parks and Open Space of Planned Neighborhoods.
A Case of Lucknow City, India, Social Sciences, 10(6), 199. Bierwiaczonek K., Dymnicka M., Kajdanek K., Nawrocki T., 2017, Miasto, przestrzeń, tożsamość. Studium trzech miast: Gdańsk, Gliwice, Wrocław, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Carmona M., de Magalhães C., Hammond L., 2008, Public Space. The management dimension, Routledge, London. Carmona M., 2010, Contemporary Public Space. Critique and Classification, Part One: Critique, Journal of Urban Design, 15(1), 123 – 148. Dymnicka M., 2009, Przestrzeń dla obywateli. O uniwersalności helleńskiego modelu przestrzeni publicznej, [w:] G. Gorzelak, M.S. Szczepański, W. Ślęzak-Tazbir (red.), Człowiek – miasto –region. Związki i interakcje, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Gehl J., 2014, Miasta dla ludzi, S. Nogalski (przekł.), Wydawnictwo RAM, Kraków.
Grobelny P., 31.12.2021, Prototypowanie miasta, FORMY, 11: Współuczestniczenie i współprojektowanie. Dostępne na: https://formy.xyz/artykul/prototypowanie-miasta [data dostępu: 25.06.2022].
Izdebski H., 2009, Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, LexisNexis, Warszawa.
Jałowiecki B., 2007, Globalny świat metropolii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Lorens P., Martyniuk-Pęczek J. (red.), 2010, Problemy kształtowania przestrzeni publicznych, Wydawnictwo Urbanista, Gdańsk.
Łuszczek M., Ptasińska U. (red.), 2009, Jak przetworzyć Miejsce. Podręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych, T. Jeleński, W. Kosiński (tłum. i adapt.), Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków.
Maik W., 2011, Przestrzeń publiczna w mieście: pojęcie, ujęcia badawcze, funkcje i ewolucja zjawiska, [w:] I. Jażdżewska (red.), Przestrzeń publiczna miast. XXIV Konwersatorium Wiedzy o Mieście, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
Martyka A., 2017, Wpływ projektowania „dla dobra dzieci” na poprawę ogólnego standardu życia w miastach, Studia KPZK PAN, 176, 98 – 112.
Mehaffy M.W., Elmlund P., Farrell K., 2019, Implementing the new urban agenda. The central role of public space, Urban Design International, 24(4 – 6).
Mencwel J., 2020, Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta, Krytyka Polityczna, Warszawa.
Nowacka-Rejzner U., 2019, Water Elements in The Creation of Public Space, IOP Conference Series. Materials Science and Engineering, 603(2).
Wejchert K., 1993, Przestrzeń wokół nas, Fibak Noma Press, Katowice.
Wójcicki M., 2013, Pojęcie, istota i formy partycypacji społecznej w procesie planowania przestrzennego, Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 24, 169 – 183.
Zaborska-Jagiełło A., 2010, Przestrzeń publiczna na poprzemysłowym obszarze, Czasopismo Techniczne. Architektura, 107(6,3-A), 345 – 352.
Zukin S., 2008, The Cultures of Cities, Blackwell Publishing, Malden.