UDI Volume 68 issue 1
|
|
|
Dariusz Mikołajczyk
Rola planowania przestrzennego w zrównoważonym rozwoju miasta – doświadczenia Tbilisi The role of spatial planning in the sustainable development of cities – Tbilisi experience Urban Development Issues, vol. 68(1), 131–146. https://doi.org/10.51733/udi.2020.68.12
Słowa kluczowe: polityka przestrzenna, planowanie przestrzenne, plan zagospodarowania przestrzennego miasta, rozwój zrównoważony, miasto zrównoważone, Tbilisi
Keywords: spatial policy, spatial planning, sustainable development, sustainable city, land use master plan, Tbilisi |
ABSTRAKT
Nowa sytuacja społeczno-gospodarcza, w jakiej znalazła się Gruzja po rozpadzie Związku Radzieckiego, spowodowała konieczność przeprowadzenia szeregu reform administracyjnych w kraju. Zapoczątkowany w latach 1990. długofalowy proces odbudowy gruzińskiej gospodarki, w który mocno zaangażowały się największe instytucje europejskie i światowe, objął w późniejszym czasie swoim oddziaływaniem również sferę planowania i zagospodarowania przestrzennego. W sposób szczególny daje się to zaobserwować w mieście stołecznym Tbilisi, które w wyniku rosnącej presji inwestycyjnej poddawane było na przestrzeni tych lat niekontrolowanemu rozwojowi zabudowy. W obliczu narastających problemów w różnych aspektach życia codziennego mieszkańców, władze lokalne przystąpiły do opracowania najważniejszego dokumentu regulującego zagadnienia związane z przeznaczeniem i zagospodarowaniem poszczególnych obszarów miasta. Zdaniem przedstawicieli urzędu, zatwierdzony ostatecznie Plan Zagospodarowania Przestrzennego miasta Tbilisi ma w swoich założeniach nie tylko odpowiadać na zdiagnozowane problemy, lecz wykreować nową jakość w podejściu do kwestii stanowienia polityki przestrzennej, jak również zapewniać trwałe podstawy do wdrażania zasad rozwoju zrównoważonego. Celem niniejszego artykułu jest omówienie głównych założeń polityki przestrzennej Tbilisi, wyrażonej w niedawno przyjętym dokumencie planistycznym oraz powiązanych opracowaniach strategicznych na szczeblu lokalnym. W szczególności podjęto próbę odniesienia tych założeń do stosowanych obecnie w praktyce krajów europejskich koncepcji zrównoważonego rozwoju.
Nowa sytuacja społeczno-gospodarcza, w jakiej znalazła się Gruzja po rozpadzie Związku Radzieckiego, spowodowała konieczność przeprowadzenia szeregu reform administracyjnych w kraju. Zapoczątkowany w latach 1990. długofalowy proces odbudowy gruzińskiej gospodarki, w który mocno zaangażowały się największe instytucje europejskie i światowe, objął w późniejszym czasie swoim oddziaływaniem również sferę planowania i zagospodarowania przestrzennego. W sposób szczególny daje się to zaobserwować w mieście stołecznym Tbilisi, które w wyniku rosnącej presji inwestycyjnej poddawane było na przestrzeni tych lat niekontrolowanemu rozwojowi zabudowy. W obliczu narastających problemów w różnych aspektach życia codziennego mieszkańców, władze lokalne przystąpiły do opracowania najważniejszego dokumentu regulującego zagadnienia związane z przeznaczeniem i zagospodarowaniem poszczególnych obszarów miasta. Zdaniem przedstawicieli urzędu, zatwierdzony ostatecznie Plan Zagospodarowania Przestrzennego miasta Tbilisi ma w swoich założeniach nie tylko odpowiadać na zdiagnozowane problemy, lecz wykreować nową jakość w podejściu do kwestii stanowienia polityki przestrzennej, jak również zapewniać trwałe podstawy do wdrażania zasad rozwoju zrównoważonego. Celem niniejszego artykułu jest omówienie głównych założeń polityki przestrzennej Tbilisi, wyrażonej w niedawno przyjętym dokumencie planistycznym oraz powiązanych opracowaniach strategicznych na szczeblu lokalnym. W szczególności podjęto próbę odniesienia tych założeń do stosowanych obecnie w praktyce krajów europejskich koncepcji zrównoważonego rozwoju.
ABSTRACT
The new socio-economic situation affecting Georgia after the collapse of the Soviet Union made it necessary to undertake a number of administrative reforms in the country. The long-term process of Georgia’s economic reconstruction which began in the 1990s, and in which European and global institutions were engaged, has continued to include spatial planning and land use. Certain trends can be observed in Tibilisi which undergoes uncontrolled urban development as a result of growing investment pressure. Facing the increasing problems in various aspects of everyday life of the inhabitants, local authorities started to prepare the most important document regulating the matters concerning designation and land-use policies of particular city areas. According to the City Council representatives, the Tbilisi Land Use Master Plan, which was finally approved, aims not only to be a response to the diagnosed problems, but it also should create a new quality in the approaches towards spatial policy-making, as well as providing grounds to sustainable development rules implementation. The purpose of this article is to discuss the main assumptions behind the spatial policy of Tbilisi, as expressed in the recently adopted planning document and related strategic documents at the local level. In particular, an attempt was made to relate these assumptions to the concepts of sustainable development that are currently used in the practice of European countries.
The new socio-economic situation affecting Georgia after the collapse of the Soviet Union made it necessary to undertake a number of administrative reforms in the country. The long-term process of Georgia’s economic reconstruction which began in the 1990s, and in which European and global institutions were engaged, has continued to include spatial planning and land use. Certain trends can be observed in Tibilisi which undergoes uncontrolled urban development as a result of growing investment pressure. Facing the increasing problems in various aspects of everyday life of the inhabitants, local authorities started to prepare the most important document regulating the matters concerning designation and land-use policies of particular city areas. According to the City Council representatives, the Tbilisi Land Use Master Plan, which was finally approved, aims not only to be a response to the diagnosed problems, but it also should create a new quality in the approaches towards spatial policy-making, as well as providing grounds to sustainable development rules implementation. The purpose of this article is to discuss the main assumptions behind the spatial policy of Tbilisi, as expressed in the recently adopted planning document and related strategic documents at the local level. In particular, an attempt was made to relate these assumptions to the concepts of sustainable development that are currently used in the practice of European countries.
REFERENCES
Asian Development Bank, 2016, Realizing the urban potential in Georgia. National Urban Assessment, Manila. Dostępne na: https://www.adb.org/sites/default/files/institutional-document/186168/urban-potential-georgia.pdf [data dostępu: 30.09.2020].
Avdaliani E., 15.03.2018, Growing Chinese Interests in Georgia, The Central Asia-Caucasus Analyst, The Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program. Dostępne na: https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13503-growing-chinese-interests-in-georgia.html [data dostępu: 30.09.2020].
Bergfors S., 2014, Tbilisi destroys its past. The old town is transformed, Baltic Worlds, 6(3-4), 29–31.
Borys T., 2013, Nowe kierunki ekonomii środowiska i zasobów naturalnych w aspekcie nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej, Ekonomia i Środowisko, 1(44), 8–27.
Emas R., 2015, The Concept of Sustainable Development: Definition and Defining Principles, Brief for GSDR, Florida International University, University Park. DOI: 10.13140/RG.2.2.34980.22404.
Dauxais A., 07.11.2016, Old Tbilisi: building new narratives through urban regeneration, Contemporary Urbanism. Dostępne na: https://theurbanweb.wordpress.com/2016/11/07/old-tbilisi-building-new-narratives-through-urban-regeneration/ [data dostępu: 30.09.2020].
Dobrzański P., 2011, Wzrost zrównoważony a ochrona środowiska. Podstawowe aspekty polityki gospodarczej, [w:] M. Winiarski (red.), Gospodarka: innowacje i rozwój (E-monografie 8, Prace Młodych Ekonomistów: Problemy Ekonomii, Zarządzania i Marketingu, 2), Instytut Nauk Ekonomicznych Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski, Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wrocław, 25–33. Dostępne na: https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/31784/edition/37110/content [data dostępu: 30.09.2020].
Górka K., 2007, Wdrażanie koncepcji rozwoju zrównoważonego i trwałego, Ekonomia i Środowisko, 2(32), 8–20.
ICOMOS, 2011, Tbilisi, Kala Quarter Revitalisation, Programme Report 2000-2010, Tbilisi. Dostępne na: http://icomos.org.ge/pdf/betlemi_project_report.pdf [data dostępu: 30.09.2020].
Jopek D., 2018, Procesy transformacji współczesnych miast na wybranych przykładach miast, Budownictwo i Architektura, 17(2), 183–192. https://doi.org/10.24358/Bud-Arch_18_172_15.
Latawiec M., 2017, Idea ochrony a Raport Brundtland, [w:] R. F. Sadowski, Z. Łepko (red.), Theoria i Praxis zrównoważonego rozwoju. 30 lat od ogłoszenia Raportu Brundtland, Wyd. Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego, Warszawa, 85–97.
Lewandowska A., 2014, Koncepcja miasta zrównoważonego i próby jej wdrożenia w europejskiej przestrzeni osadniczej, [w:] K. Sadowy (red.), Miasto-sztuka-nauka-gospodarka, Biblioteka Res Publiki Nowej, Warszawa, 90–98.
Korzeniak G., 2012, Zintegrowane planowanie rozwoju miast – propozycja modelu, Problemy Rozwoju Miast, 3, 57–71.
Markowski T., Turała M. (red.), 2015, Planowanie jako instrument zintegrowanego zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego, Podręcznik dla samorządowców, Katedra Zarządzania Miastem i Regionem, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Mazur-Wierzbicka E., 2005, Koncepcja zrównoważonego rozwoju jako podstawa gospodarowania środowiskiem przyrodniczym, [w:] D. Kopycińska (red.), Funkcjonowanie gospodarki polskiej w warunkach integracji i globalizacji, Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, 33–43.
Mierzejewska L., 2010, Rozwój zrównoważony miasta: zagadnienia poznawcze i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Mierzejewska L., 2015, Zrównoważony rozwój miasta – wybrane sposoby pojmowania, koncepcje i modele, Problemy Rozwoju Miast, 3, 5–11.
Mysłowski P., 2013, Rola i znaczenie zasady zrównoważonego rozwoju w prawie administracyjnym – zagadnienia ogólne, Białostockie Studia Prawnicze, 14, 253–264. https://doi.org/10.15290/bsp.2013.14.21.
ONZ, 2015, Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego A/RES/70/1, Nowy Jork. Dostępne na: https://www.un.org.pl/agenda-2030-rezolucja [data dostępu: 30.09.2020].
ONZ–Habitat, 2017, Nowa Agenda Miejska, Quito-Nowy Jork. Dostępne na: https://urbact.eu/sites/default/files/nua_polish_lr-final.pdf [data dostępu: 30.09.2020].
Pawłowski A., 2015, Zasada, czy zasady, zrównoważonego rozwoju?, Wschodni rocznik humanistyczny, 11, 85–96.
Pirveli M., 2008, Tbilisi – etapy urbanistycznego rozwoju miasta, Studia Regionalne i Lokalne, 4(34), 26–40.
Salukvadze J., 2009, Market versus planning? Mechanism of spatial change in post-Soviet Tbilisi, [w:] K. Van Assche, J. Salukvadze, N. Shavishvili (red.), City culture and city planning in Tbilisi: Where Europe and Asia Meet, The Edwin Mellen Press, Lewiston–Lampeter, 159–187.
Salukvadze J., 2019, Urbanization Trends and Development of Cities in Georgia, [w:] D. Gogishvili, A. Coppola (red.), Cities of the South Caucasus: a view from Georgia, 19–32. https://doi.org/10.2307/j.ctvdf0kf6.4.
Salukvadze J., Sichinava D., 2019, Changing Times, persistent inequalities? Patterns of housing infrastructure development in the South Caucasus, [w:] T. Tuvikene, W. Sgibnev, C. S. Neugebauer (red.), Post-Socialist Urban Infrastructure (Open access), Routledge, Londyn–Nowy Jork, 72–88. https://doi.org/10.4324/9781351190350.
Salukvadze J., Golubchikov O., 2016, City as geopolitics: Tbilisi, Georgia – A globalizing metropolis in a turbulent region, Cities, 52, 39–54. https://doi.org/10.1016/j.cities.2015.11.013.
Salukvadze J., Van Assche K., 2012, Tbilisi reinvented: planning, development and the unfinished project of democracy in Georgia, Planning Perspectives, 27(1), Routledge, 1–24. https://doi.org/10.1080/02665433.2011.601611.
Shavishvili N., 22.10.2010, Tbilisi, Georgia – The AR launches a campaign to save historic Old Tbilisi town, The Architectural Review. Dostępne na: https://www.architectural-review.com/essays/tbilisi-georgia-the-ar-launches-a-campaign-to-save-historic-old-tbilisi-town [data dostępu: 30.09.2020].
Trzepacz P., 2012, Zrównoważony rozwój – wyzwania globalne, [w:] P. Trzepacz (red.), Podręcznik dla uczestników studiów doktoranckich, IGiGP UJ, Kraków, 13–35.
United Nations, 1987, Our common future, Report of the World Commission on Environment and Development, General Assembly Resolution A/42/427, Nowy Jork. Dostępne na: https://digitallibrary.un.org/record/139811?ln=en [data dostępu: 30.09.2020].
United Nations–Habitat, 2013, The State of European Cities in Transition 2013. Taking stock after 20 years of reform, Institute of Urban Development, Kraków. Dostępne na: https://unhabitat.org/the-state-of-european-cities-in-transition-2013-english-version [data dostępu: 30.09.2020].
United Nations, 2019, World Urban Prospects: The 2018 Revision, Department of Economic and Social Affairs, Nowy Jork. Dostępne na: https://population.un.org/wup/Publications/Files/WUP2018-Report.pdf [data dostępu: 30.09.2020].
Wheeler A., 2015, New Look for Old Tbilisi: Preservation Planning in Tbilisi Historic District, [w:] Identity Studies in the Caucasus and Black Sea Region, 6, 1–21.
Zacher L. W., 2008, Trwały rozwój – utopia czy realna możliwość? Sustainable Development – Utopia or Real Possibility?, Problemy ekorozwoju – Problems of Sustainable Development, 3(2), 63-68.
Zakashvili U., Kalichava K., 2018, Modern Development Tendencies in Georgian Construction Law, Studia Prawa Publicznego, 1(21),
53–70. https://doi.org/10.14746/spp.2018.1.21.3.
Zalega T., 2016, Rozwój zrównoważony a ekonomia zrównoważonego rozwoju – zarys problematyki, Studia i Materiały, 1(20), Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 101–126. https://doi.org/10.7172/1733-9758.2016.20.8.
Ziegler K., 2009, The Evolution of Spatial Planning in Georgia from Socialism to Market Economy, [w:] K. Van Assche, J. Salukvadze, N. Shavishvili (red.), City culture and city planning in Tbilisi: Where Europe and Asia Meet, 141–158.
Akty prawne i orzecznictwo
Decree of the Minister of Urbanization and Construction of Georgia on the Prolongation of the Terms and Validity of Construction Norms and Rules and Other Normative Acts, 02/2002.
Georgian Law on Territorial Arrangement and Urban Planning, 06/2005.
Resolution #59 of the Government of Georgia on Approval of the Technical Regulation – Main provisions of Using Settlement Areas and development regulation, 01/2014. Dostępne na: https://matsne.gov.ge/en/document/view/2196598?publication=0 [data dostępu: 30.09.2020].
Tbilisi Green City Action Plan 2017-2030, 09/2017, Tbilisi City Hall. Dostępne na: http://www.tbilisi.gov.ge/page/green-city?lang=en [data dostępu: 30.09.2020].
Tbilisi Land Use Master Plan, 03/2019, Tbilisi City Municipality Assembly. Dostępne na: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4508064?publication=0 [data dostępu: 30.09.2020].
Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), 26.10.2012, C326/13, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej.
Rules for Land-Use and Building Regulations for the City of Tbilisi, 08/2001.
Źródła internetowe i bazy danych
City Institute Georgia: http://cityinstitute.ge/projects/#projects [data dostępu: 30.09.2020].
Hualing Tbilisi Sea New City Project: http://hualing.ge/language/en/tbilisi-sea-new-city-2/ [data dostępu: 30.09.2020].
http://maps.tbilisi.gov.ge/ [data dostępu: 30.09.2020].
Asian Development Bank, 2016, Realizing the urban potential in Georgia. National Urban Assessment, Manila. Dostępne na: https://www.adb.org/sites/default/files/institutional-document/186168/urban-potential-georgia.pdf [data dostępu: 30.09.2020].
Avdaliani E., 15.03.2018, Growing Chinese Interests in Georgia, The Central Asia-Caucasus Analyst, The Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program. Dostępne na: https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13503-growing-chinese-interests-in-georgia.html [data dostępu: 30.09.2020].
Bergfors S., 2014, Tbilisi destroys its past. The old town is transformed, Baltic Worlds, 6(3-4), 29–31.
Borys T., 2013, Nowe kierunki ekonomii środowiska i zasobów naturalnych w aspekcie nowej perspektywy finansowej Unii Europejskiej, Ekonomia i Środowisko, 1(44), 8–27.
Emas R., 2015, The Concept of Sustainable Development: Definition and Defining Principles, Brief for GSDR, Florida International University, University Park. DOI: 10.13140/RG.2.2.34980.22404.
Dauxais A., 07.11.2016, Old Tbilisi: building new narratives through urban regeneration, Contemporary Urbanism. Dostępne na: https://theurbanweb.wordpress.com/2016/11/07/old-tbilisi-building-new-narratives-through-urban-regeneration/ [data dostępu: 30.09.2020].
Dobrzański P., 2011, Wzrost zrównoważony a ochrona środowiska. Podstawowe aspekty polityki gospodarczej, [w:] M. Winiarski (red.), Gospodarka: innowacje i rozwój (E-monografie 8, Prace Młodych Ekonomistów: Problemy Ekonomii, Zarządzania i Marketingu, 2), Instytut Nauk Ekonomicznych Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski, Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa, Wrocław, 25–33. Dostępne na: https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/31784/edition/37110/content [data dostępu: 30.09.2020].
Górka K., 2007, Wdrażanie koncepcji rozwoju zrównoważonego i trwałego, Ekonomia i Środowisko, 2(32), 8–20.
ICOMOS, 2011, Tbilisi, Kala Quarter Revitalisation, Programme Report 2000-2010, Tbilisi. Dostępne na: http://icomos.org.ge/pdf/betlemi_project_report.pdf [data dostępu: 30.09.2020].
Jopek D., 2018, Procesy transformacji współczesnych miast na wybranych przykładach miast, Budownictwo i Architektura, 17(2), 183–192. https://doi.org/10.24358/Bud-Arch_18_172_15.
Latawiec M., 2017, Idea ochrony a Raport Brundtland, [w:] R. F. Sadowski, Z. Łepko (red.), Theoria i Praxis zrównoważonego rozwoju. 30 lat od ogłoszenia Raportu Brundtland, Wyd. Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego, Warszawa, 85–97.
Lewandowska A., 2014, Koncepcja miasta zrównoważonego i próby jej wdrożenia w europejskiej przestrzeni osadniczej, [w:] K. Sadowy (red.), Miasto-sztuka-nauka-gospodarka, Biblioteka Res Publiki Nowej, Warszawa, 90–98.
Korzeniak G., 2012, Zintegrowane planowanie rozwoju miast – propozycja modelu, Problemy Rozwoju Miast, 3, 57–71.
Markowski T., Turała M. (red.), 2015, Planowanie jako instrument zintegrowanego zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego, Podręcznik dla samorządowców, Katedra Zarządzania Miastem i Regionem, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Mazur-Wierzbicka E., 2005, Koncepcja zrównoważonego rozwoju jako podstawa gospodarowania środowiskiem przyrodniczym, [w:] D. Kopycińska (red.), Funkcjonowanie gospodarki polskiej w warunkach integracji i globalizacji, Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, 33–43.
Mierzejewska L., 2010, Rozwój zrównoważony miasta: zagadnienia poznawcze i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Mierzejewska L., 2015, Zrównoważony rozwój miasta – wybrane sposoby pojmowania, koncepcje i modele, Problemy Rozwoju Miast, 3, 5–11.
Mysłowski P., 2013, Rola i znaczenie zasady zrównoważonego rozwoju w prawie administracyjnym – zagadnienia ogólne, Białostockie Studia Prawnicze, 14, 253–264. https://doi.org/10.15290/bsp.2013.14.21.
ONZ, 2015, Przekształcamy nasz świat: Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030, Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego A/RES/70/1, Nowy Jork. Dostępne na: https://www.un.org.pl/agenda-2030-rezolucja [data dostępu: 30.09.2020].
ONZ–Habitat, 2017, Nowa Agenda Miejska, Quito-Nowy Jork. Dostępne na: https://urbact.eu/sites/default/files/nua_polish_lr-final.pdf [data dostępu: 30.09.2020].
Pawłowski A., 2015, Zasada, czy zasady, zrównoważonego rozwoju?, Wschodni rocznik humanistyczny, 11, 85–96.
Pirveli M., 2008, Tbilisi – etapy urbanistycznego rozwoju miasta, Studia Regionalne i Lokalne, 4(34), 26–40.
Salukvadze J., 2009, Market versus planning? Mechanism of spatial change in post-Soviet Tbilisi, [w:] K. Van Assche, J. Salukvadze, N. Shavishvili (red.), City culture and city planning in Tbilisi: Where Europe and Asia Meet, The Edwin Mellen Press, Lewiston–Lampeter, 159–187.
Salukvadze J., 2019, Urbanization Trends and Development of Cities in Georgia, [w:] D. Gogishvili, A. Coppola (red.), Cities of the South Caucasus: a view from Georgia, 19–32. https://doi.org/10.2307/j.ctvdf0kf6.4.
Salukvadze J., Sichinava D., 2019, Changing Times, persistent inequalities? Patterns of housing infrastructure development in the South Caucasus, [w:] T. Tuvikene, W. Sgibnev, C. S. Neugebauer (red.), Post-Socialist Urban Infrastructure (Open access), Routledge, Londyn–Nowy Jork, 72–88. https://doi.org/10.4324/9781351190350.
Salukvadze J., Golubchikov O., 2016, City as geopolitics: Tbilisi, Georgia – A globalizing metropolis in a turbulent region, Cities, 52, 39–54. https://doi.org/10.1016/j.cities.2015.11.013.
Salukvadze J., Van Assche K., 2012, Tbilisi reinvented: planning, development and the unfinished project of democracy in Georgia, Planning Perspectives, 27(1), Routledge, 1–24. https://doi.org/10.1080/02665433.2011.601611.
Shavishvili N., 22.10.2010, Tbilisi, Georgia – The AR launches a campaign to save historic Old Tbilisi town, The Architectural Review. Dostępne na: https://www.architectural-review.com/essays/tbilisi-georgia-the-ar-launches-a-campaign-to-save-historic-old-tbilisi-town [data dostępu: 30.09.2020].
Trzepacz P., 2012, Zrównoważony rozwój – wyzwania globalne, [w:] P. Trzepacz (red.), Podręcznik dla uczestników studiów doktoranckich, IGiGP UJ, Kraków, 13–35.
United Nations, 1987, Our common future, Report of the World Commission on Environment and Development, General Assembly Resolution A/42/427, Nowy Jork. Dostępne na: https://digitallibrary.un.org/record/139811?ln=en [data dostępu: 30.09.2020].
United Nations–Habitat, 2013, The State of European Cities in Transition 2013. Taking stock after 20 years of reform, Institute of Urban Development, Kraków. Dostępne na: https://unhabitat.org/the-state-of-european-cities-in-transition-2013-english-version [data dostępu: 30.09.2020].
United Nations, 2019, World Urban Prospects: The 2018 Revision, Department of Economic and Social Affairs, Nowy Jork. Dostępne na: https://population.un.org/wup/Publications/Files/WUP2018-Report.pdf [data dostępu: 30.09.2020].
Wheeler A., 2015, New Look for Old Tbilisi: Preservation Planning in Tbilisi Historic District, [w:] Identity Studies in the Caucasus and Black Sea Region, 6, 1–21.
Zacher L. W., 2008, Trwały rozwój – utopia czy realna możliwość? Sustainable Development – Utopia or Real Possibility?, Problemy ekorozwoju – Problems of Sustainable Development, 3(2), 63-68.
Zakashvili U., Kalichava K., 2018, Modern Development Tendencies in Georgian Construction Law, Studia Prawa Publicznego, 1(21),
53–70. https://doi.org/10.14746/spp.2018.1.21.3.
Zalega T., 2016, Rozwój zrównoważony a ekonomia zrównoważonego rozwoju – zarys problematyki, Studia i Materiały, 1(20), Wydział Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 101–126. https://doi.org/10.7172/1733-9758.2016.20.8.
Ziegler K., 2009, The Evolution of Spatial Planning in Georgia from Socialism to Market Economy, [w:] K. Van Assche, J. Salukvadze, N. Shavishvili (red.), City culture and city planning in Tbilisi: Where Europe and Asia Meet, 141–158.
Akty prawne i orzecznictwo
Decree of the Minister of Urbanization and Construction of Georgia on the Prolongation of the Terms and Validity of Construction Norms and Rules and Other Normative Acts, 02/2002.
Georgian Law on Territorial Arrangement and Urban Planning, 06/2005.
Resolution #59 of the Government of Georgia on Approval of the Technical Regulation – Main provisions of Using Settlement Areas and development regulation, 01/2014. Dostępne na: https://matsne.gov.ge/en/document/view/2196598?publication=0 [data dostępu: 30.09.2020].
Tbilisi Green City Action Plan 2017-2030, 09/2017, Tbilisi City Hall. Dostępne na: http://www.tbilisi.gov.ge/page/green-city?lang=en [data dostępu: 30.09.2020].
Tbilisi Land Use Master Plan, 03/2019, Tbilisi City Municipality Assembly. Dostępne na: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4508064?publication=0 [data dostępu: 30.09.2020].
Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana), 26.10.2012, C326/13, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej.
Rules for Land-Use and Building Regulations for the City of Tbilisi, 08/2001.
Źródła internetowe i bazy danych
City Institute Georgia: http://cityinstitute.ge/projects/#projects [data dostępu: 30.09.2020].
Hualing Tbilisi Sea New City Project: http://hualing.ge/language/en/tbilisi-sea-new-city-2/ [data dostępu: 30.09.2020].
http://maps.tbilisi.gov.ge/ [data dostępu: 30.09.2020].