|
Edyta Tomczyk
Błękitno-zielona infrastruktura w działaniach na rzecz włączenia społecznego w procesach rewitalizacji – przegląd dobrych praktyk Blue-green infrastructure for social inclusion in revitalisation processes – a review of good practice Urban Development Issues, vol. 74, 99 – 109, https://doi.org/10.51733/udi.2023.74.09
Słowa kluczowe: rewitalizacja, partycypacja społeczna, włączenie społeczne, kapitał społeczny, działania na rzecz środowiska, błękitno-zielona infrastruktura
Keywords: revitalisation, public participation, social inclusion, social capital, environmental action, blue-green infrastructure |
ABSTRAKT
Rewitalizację jako kompleksową politykę rozwojową wyróżnia postawienie lokalnej społeczności w centrum uwagi. Zgodnie z przyjętą w 2015 r. ustawą o rewitalizacji zjawiska kryzysowe w sferze społecznej są bowiem warunkiem niezbędnym do uruchomienia procesu rewitalizacji. Jedną z głównych interwencji rewitalizacyjnych w tej sferze jest podniesienie kapitału społecznego mieszkańców obszaru rewitalizacji. Najczęściej projekty zwiększające zaangażowanie społeczne dotyczą działań kulturalnych i sportowych. Zdaje się to niewystarczające w obliczu aktualnych wyzwań związanych ze zmianami klimatu, rosnącego społecznego zainteresowania kwestią środowiska, wreszcie zobowiązań wynikających z podpisania przez Polskę Europejskiego Zielonego Ładu. Tymczasem badanie ewaluacyjne dotyczące procesów rewitalizacji w Polsce wykazało, że sfera środowiskowa była w nich w najmniejszym stopniu obecna w programach rewitalizacji; zaplanowano bowiem najmniej działań prośrodowiskowych w porównaniu do innych sfer problemowych. Wydaje się, że podnoszące zaangażowanie społeczne projekty wpisujące się w zagadnienie adaptacji do zmian klimatu, poprawy rezyliencji czy zwiększenia bioróżnorodności są niezwykle aktualne i potrzebne z uwagi na ich funkcje ekoedukacyjne, ale i wzrost poczucia sprawczości mieszkańców wobec następujących zmian klimatycznych. Artykuł ma na celu przedstawienie sprawdzonych i innowacyjnych działań z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury, które z powodzeniem mogą być realizowane przy udziale lub przez lokalną społeczność obszaru rewitalizacji oraz ich uporządkowanie w ramach zaproponowanej typologii..
Rewitalizację jako kompleksową politykę rozwojową wyróżnia postawienie lokalnej społeczności w centrum uwagi. Zgodnie z przyjętą w 2015 r. ustawą o rewitalizacji zjawiska kryzysowe w sferze społecznej są bowiem warunkiem niezbędnym do uruchomienia procesu rewitalizacji. Jedną z głównych interwencji rewitalizacyjnych w tej sferze jest podniesienie kapitału społecznego mieszkańców obszaru rewitalizacji. Najczęściej projekty zwiększające zaangażowanie społeczne dotyczą działań kulturalnych i sportowych. Zdaje się to niewystarczające w obliczu aktualnych wyzwań związanych ze zmianami klimatu, rosnącego społecznego zainteresowania kwestią środowiska, wreszcie zobowiązań wynikających z podpisania przez Polskę Europejskiego Zielonego Ładu. Tymczasem badanie ewaluacyjne dotyczące procesów rewitalizacji w Polsce wykazało, że sfera środowiskowa była w nich w najmniejszym stopniu obecna w programach rewitalizacji; zaplanowano bowiem najmniej działań prośrodowiskowych w porównaniu do innych sfer problemowych. Wydaje się, że podnoszące zaangażowanie społeczne projekty wpisujące się w zagadnienie adaptacji do zmian klimatu, poprawy rezyliencji czy zwiększenia bioróżnorodności są niezwykle aktualne i potrzebne z uwagi na ich funkcje ekoedukacyjne, ale i wzrost poczucia sprawczości mieszkańców wobec następujących zmian klimatycznych. Artykuł ma na celu przedstawienie sprawdzonych i innowacyjnych działań z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury, które z powodzeniem mogą być realizowane przy udziale lub przez lokalną społeczność obszaru rewitalizacji oraz ich uporządkowanie w ramach zaproponowanej typologii..
ABSTRACT
Revitalisation as a comprehensive development policy is distinguished by putting the local community at the centre. According to the Act on Revitalisation adopted in 2015, crisis phenomena in the social sphere are a prerequisite for launching the revitalisation process. One of the main revitalisation interventions in this sphere is the improvement of the social capital of the inhabitants of the revitalisation area. Most often, projects that increase social engagement involve cultural and sporting activities. This seems insufficient in view of the current challenges of climate change, the growing public interest in the environment, and finally the obligations arising from Poland’s signing of the European Green Deal. Meanwhile, an evaluation study on revitalisation processes in Poland showed that the environmental sphere was the least present in revitalisation programmes – as the smallest number of pro-environmental measures were planned compared to other problem spheres. It seems that projects raising social involvement in the issue of adaptation to climate change, improvement of resilience or increase of biodiversity are extremely timely and necessary due to their eco-educational functions, but also due to the increase of the sense of citizens’ empowerment in the face of the climate change that is taking place. This article aims to present proven and innovative blue-green infrastructure measures that can be successfully implemented with the participation or by the local community of the revitalisation area and to organise them into the proposed typology
Revitalisation as a comprehensive development policy is distinguished by putting the local community at the centre. According to the Act on Revitalisation adopted in 2015, crisis phenomena in the social sphere are a prerequisite for launching the revitalisation process. One of the main revitalisation interventions in this sphere is the improvement of the social capital of the inhabitants of the revitalisation area. Most often, projects that increase social engagement involve cultural and sporting activities. This seems insufficient in view of the current challenges of climate change, the growing public interest in the environment, and finally the obligations arising from Poland’s signing of the European Green Deal. Meanwhile, an evaluation study on revitalisation processes in Poland showed that the environmental sphere was the least present in revitalisation programmes – as the smallest number of pro-environmental measures were planned compared to other problem spheres. It seems that projects raising social involvement in the issue of adaptation to climate change, improvement of resilience or increase of biodiversity are extremely timely and necessary due to their eco-educational functions, but also due to the increase of the sense of citizens’ empowerment in the face of the climate change that is taking place. This article aims to present proven and innovative blue-green infrastructure measures that can be successfully implemented with the participation or by the local community of the revitalisation area and to organise them into the proposed typology
REFERENCES
Anguelovski I., Connolly J.J.T., Cole H. i in., 2022, Green gentrification in European and North American cities, Nature Communications, 13(3816).
Arnstein S.A., 1969, A Ladder of Citizen Participation, Journal of the American Planning Association, 35, 216 – 224.
Basińska P., Tomczyk E, 2022, Urban regeneration and sustainable development – an attempt to assess a sustainable character of revitalisation processes in Poland, Ekonomia i Środowisko, 2(81), 58 – 73.
Berbesz A.M., 2017, Zrównoważony rozwój a objęte degradacją obszary miejskie. Aspekt rewitalizacji w przestrzeni miast XXI wieku, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Organizacja i Zarządzanie, 104(1979), 145 – 155.
Bewick C., Tsenkova S., 2002, Overview of urban Regeneration Policies, [w:] S. Tsenkova (red.), Urban Regeneration, Learning from the British Experience, University of Calgary, Calgary.
Billert A., 2007, Rewitalizacja i rozwój miast w Polsce – uwarunkowania i scenariusze w świetle doświadczeń europejskich, [w:] P. Lorens (red.), Rewitalizacja miast w Polsce. Pierwsze doświadczenia, Biblioteka Urbanisty, 10, Urbanista, Warszawa, 92 – 105.
Billert A., 2011, Jak planować dziś rozwój miasta? Początki planowania przestrzennego, czas kryzysu i nowe perspektywy polityki rozwoju miast, Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej PAN, 28. Dostępne na: www.czasopisma.pan.pl [data dostępu: 10.11.2023].
Brebbia C.A, Galiano-Garrigos A. (red.), 2016, Urban Regeneration and Sustainability, WIT Press, Southhampton. Bryx M., Jadach-Sepioło A., 2009, Rewitalizacja miast w Niemczech, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.
Charlot-Valdieu C., Outrequin Ph., 2007, Développement durable et renouvellement urbain. Des outils opérationnels pour améliorer la qualité de vie dans nos quartiers, L’Harmattan, Paris.
Ciesiółka P., 2017, Zakres badań nad uwarunkowaniami i kierunkami działań rewitalizacyjnych w Poznaniu, [w:] P. Ciesiółka (red.), Uwarunkowania i kierunki działań rewitalizacyjnych w Poznaniu, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UAM, Poznań.
Construction Economics and Building, 20(2), 1 – 5. Couch C., 1990, Urban Renewal. Theory and Practice, Red Globe Press London, London.
Couch C., Fraser C., 2003, Introduction: The European Context and Theoretical Framework, [w:] C. Couch, C. Fraser, S. Percy, Urban Regeneration in Europe, Blackwell.
Donderowicz M., Główczyński M., Wronkowski A., 2016, Partycypacja społeczna w rewitalizacji – rola stowarzyszeń lokalnych na przykładzie Poznania, Problemy Rozwoju Miast – Kwartalnik Naukowy Instytutu Rozwoju Miast, 13(4), 41 – 51.
Fol S., Miot Y., 2014, Ancrage, mobilités et régénération urbaine: les limites des injonctions politiques, [w:] S. Fol, Y. Miot, C. Vignal, Mobilités résidentielles, territoires et politiques publiques, Presses universitaires du Septentrion, Villeneuve d’Ascq.
Grotowska E., Ruman H., 2019, Ogrody społeczne. Bank dobrych praktyk, Wrocławska Rewitalizacja, Wrocław.
Guzik R. (red.), 2010, Rewitalizacja miast w Wielkiej Brytanii. Doświadczenia i wskazówki dla procesów rewitalizacji w Polsce, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.
Jadach-Sepioło A. (red.), 2021, Ewaluacja systemu zarządzania i wdrażania procesów rewitalizacji w Polsce, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa – Kraków.
Janas K., Kocaj A., 2010, Rewitalizacja a ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego i zrównoważony rozwój, [w:] R. Guzik, Rewitalizacja miast w Wielkiej Brytanii. Doświadczenia i wskazówki dla procesów rewitalizacji w Polsce, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.
Jarczewski W., Kułaczkowska A. (red.), 2019, Raport o stanie polskich miast. Rewitalizacja, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa – Kraków.
Kępka K., Ziomek J., 2020, Jednotematyczne badanie świadomości zachowań ekologicznych mieszkańców Polski. Zazielenienie przestrzeni lokalnej. Raport z badania, na zlecenie Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Warszawa.
Kronenberg J., 2012, Usługi ekosystemów w miastach, Zrównoważony Rozwój – Zastosowania, 3, 14 – 28.
Lang T., 2005, Insights in the British Debate about Urban Decline and Urban Regeneration, Leibniz-Institute for Regional Development and Structural Planning (IRS), Erkner.
Leszkowicz-Baczyński J., 2019, Ewolucja działań rewitalizacyjnych w Polsce. Przegląd problematyki, Rocznik Lubuski, 45, 2, 85 – 103.
Liu Y., Shen L., Ren Y. Zhou T., 2023, Regeneration towards suitability. A decision-making framework for determining urban regeneration mode and strategies, Habitat International, 138.
Lorens P., 2007, Znaczenie procesów rewitalizacyjnych we współczesnym rozwoju miast polskich, [w:] P. Lorens (red.), Rewitalizacja miast w Polsce. Pierwsze doświadczenia, Biblioteka Urbanisty, 10, Urbanista, Warszawa.
Mehan A., 2016, Urban Regeneration: A Comprehensive Strategy for achieving Social Sustainability in Historical Squares, 3rd International Multidisciplinary Scientific Conference on Social Sciences and Arts – S G E M 2 0 1 6, Vienna.
Napraw sobie miasto 2017, Raport z projektu. Alternatywna przestrzeń publiczna – Kazimierz, Kraków, 6.
Opoku A., Akotia J. (red.), 2020, Special issue: urban regeneration for sustainable development, Construction Economics and Building, 20(2), 1–5.
PBS, 2022, Jednotematyczne badanie świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski. Raport zadania przeprowadzonego na zlecenie Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Warszawa.
Prusik M., Źróbek R., 2014, Wielowymiarowość procesu rewitalizacji w ujęciu metodycznym, Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum, 13(3), 69 – 78.
Roberts P., 2008, The Evolution, Definition and Purpose of Urban Regeneration, [w:] Roberts P., Sykes H. (red.), Urban Regeneration. Handbook, Sage Publications, London.
Roberts P., Sykes H. (red.), 2008, Urban Regeneration. A Handbook, Sage Publications, London.
Rzeńca A., Sobol A., Ogórek P., 2021, Raport o stanie miast. Środowisko i adaptacja do zmian klimatu, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa – Kraków.
Sharghi A., Jahanzamin J., Ghanbaran A., Jahanzamin S., 2018, A Study on Evolution and Development of Urban Regeneration with Emphasis on the Cultural Approach, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication – TOJDAC, 271 – 284.
Siemiński J.L., 2008, Koncepcja „sustainable development” – ujęcie planistyczne. Część 2, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, Polska Akademia Nauk, 3, 175 – 189.
Skalski K., 2009, Rewitalizacja we Francji. Zarządzanie przekształceniami obszarów kryzysowych w miastach, Instytut Rozwoju Miast, Kraków.
Szczepańska A., Wasilewicz-Pszczółkowska M., 2018, Green infrastructure as a determinant of the quality of urban life and a barrier to the development of a city. A case study, Geographia Polonica, 91(4), 469 – 587.
Szulczewska B., 2018, Zielona infrastruktura – czy koniec historii?, Studia KPZK, t. CLXXXIX, Warszawa.
Szulczewska B., 2020, Zielona infrastruktura w polskiej praktyce planistycznej – trzy studia przypadku, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN, Urbanity and Architecture Files, t. XLVIII, 267 – 279.
Topczewska T., 2009, Lokalny program rewitalizacji a koncepcja zrównoważonego rozwoju miasta, Człowiek i Środowisko, 33(1 – 4), 5 – 22.
Tsenkova S. (red.), 2002, Urban Regeneration. Learning from the British Experience, University of Calgary, Calgary.
Zabel R., Kwon Y., 2021, Evolution of urban development and regeneration funding programs in German cities, Cities, 111, 103008.
Akty prawne i orzecznictwo
Europejski Zielony Ład, European Green Deal (2019). Dostępne na: https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities--2019-2024/european-green-deal_pl [data dostępu: 20.05.2023].
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego I Komitetu Regionów. Europejski Zielony Ład (Komitet 2019), COM/2019/640final. Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52019DC0640&qid=1653851156228 [data dostępu: 20.05.2023].
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów. Zielona Infrastruktura (ZI) – zwiększanie naturalnego kapitału Europy (2013). Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52010DC0547&from=LT [data dostępu: 10.11.2023].
Leipzig Charter on Sustainable European Cities (Karta Lipska na rzecz Zrównoważonych Miast Europejskich 2007), przyjęta 27 maja 2007, Leipzig. Dostępne na: The New Charter of Athens 2003: The European Council of Town Planners’ Vision for Cities in the 21st century (Nowa Karta Ateńska 2003), Firenze, https://patterns.architexturez.net/doc/az-cf-172768 [data dostępu: 21.05.2023].
The New Leipzig Charter – The transformative power of cities for the common good (Nowa Karta Lipska 2020), przyjęta podczas spotkania ministrów państw członkowskich UE ds. miejskich, 30 listopada 2020.
Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Ustawa 2015), Dz.U. 2015 poz. 1777.
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Ustawa 2003), Dz.U. 2003 nr 96 poz. 873.
Źródła internetowe
European Environment Agency, https://www.eea.europa.eu/en [data dostępu: 23.05.2023].
Garden streets project ‘Tuinstraten’ in Antwerp, Belgium. Dostępne na: https://www.eea.europa.eu/publications/who-benefits-from--nature-in/garden-streets-project-2018tuinstraten2019-in [data dostępu: 23.05.2023].
Prototypowanie przestrzeni nad Rawą wchodzi w kolejny etap. Dyskusja, jak powinna się zmienić. Dostępne na: https://www.wkatowicach.eu/informacje/index/Prototypowanie-przestrzeni-nad-Rawa-wchodzi-w-kolejny-etap.-Dyskutuja-jak--powinna-sie-zmienic-Galeria-zdjec/idn:19 [data dostępu: 31.05.2023].
Inicjatywy obywatelskie. Dostępne na: https://www.rybnik.eu/rewitalizacja/dokumenty-do-pobrania/inicjatywy-obywatelskie [data dostępu: 31.05.2023].
Konsultacje Społeczne. Decydujemy z mieszkańcami. Dostępne na: https://wojskapolskiego.szczecin.eu/konsultacje-spoleczne-2
[data dostępu: 30.05.2023].
Łąka, https://laka.org.pl/laki/realizacje [data dostępu: 09.09.2023].
Łąkomaty. Dostępne na: https://warszawa19115.pl/-/lakomaty [data dostępu: 13.11.2023].
Minigranty – konkurs na wsparcie projektów lokalnych. Dostępne na: https://wsparcie.um.warszawa.pl/-/minigranty-konkurs-na--wsparcie-projektow-lokalnych [data dostępu: 13.11.2023].
MobilityAction Award. Dostępne na: https://mobilityweek.eu/mobilityaction-award [data dostępu: 31.05.2023].
Modelowa rewitalizacja miast. Dostępne na: https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/modelowa-rewitalizacja-miast [data dostępu: 09.09.2023].
Nowe oblicze Alei Wojska Polskiego w Szczecinie. Dostępne na: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/rewitalizacja/modelowa-rewitalizacja/szczecin/#-Dzia%C5%82ania%20w%C5%82%C4%85czaj%C4%85ce%20mieszka%C5%84c%C3%B3w%20w%20proces%20zmian
[data dostępu: 13.11.2023].
Od dyskusji do koncepcji zmian – dąbrowska fabryka rewitalizacji. Dostępne na: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/rewitalizacja/modelowa-rewitalizacja/dabrowa-gornicza [data dostępu: 13.11.2023].
ODNOWA. Dostępne na: https://www.autoportret.pl/artykuly/odnowa [data dostępu: 15.09.2023].
Ogród na Paca. Dostępne na: https://docs.google.com/document/d/1bw8tuOmI1kNu2S6XHJDYlmXdNAAI3iFo86I5KnxoI7w/edit
[data dostępu: 10.09.2023].
Tuinstraten, https://tuinstraten.be [data dostępu: 09.09.2023].
Wrocławskie „4 kąty na trójkącie” – o tym jak będziemy mieszkać. Dostępne na: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/rewitalizacja/modelowa-rewitalizacja/wroclaw/#O%C5%BCywi%C4%87%20przestrze%C5%84%20mi%C4%99dzy%20budynkami [data dostępu: 10.11.2023].
Z lotniska w Katowicach wprost na Kubę. Dostępne na: Zarząd Zieleni m.st. Warszawy, https://zzw.waw.pl [data dostępu: 31.05.2023].