UDI Volume 68 issue 1
|
|
|
Mateusz Kulig, Piotr Ogórek
Osoby o ograniczonej mobilności w lokalnej polityce transportowej na przykładzie miast województwa małopolskiego z funkcjonującym systemem zbiorowego transportu publicznego People with reduced mobility in the local transport policy on the example of cities in the Małopolskie voivodeship with a functioning collective public transport system Urban Development Issues, vol. 68(1), 27–38. https://doi.org/10.51733/udi.2020.68.03
Słowa kluczowe: osoby o ograniczonej mobilności, plan transportowy, dostępność
Keywords: people with reduced mobility, transport plan, availability |
ABSTRAKT
Głównym celem polityki transportowej miast powinno być stworzenie warunków do sprawnego i bezpiecznego przemieszczania się oraz poprawa dostępności komunikacyjnej w obrębie miasta dla wszystkich mieszkańców, przede wszystkim poprzez rozwój publicznego transportu zbiorowego. Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego (plan transportowy) jako akt prawa miejscowego powinien stanowić podstawę wszelkich działań jednostki samorządu terytorialnego w zakresie publicznego transportu zbiorowego. Przy opracowywaniu planu transportowego należy uwzględnić w szczególności m. in. potrzeby osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej zdolności ruchowej w zakresie usług przewozowych. Analiza ustaleń zawartych w planach transportowych organizatorów lokalnego publicznego transportu zbiorowego w miastach województwa małopolskiego ma na celu przegląd działań podejmowanych i planowanych do podjęcia na rzecz zwiększenia dostępności publicznego transportu zbiorowego dla osób o ograniczonej mobilności.
Głównym celem polityki transportowej miast powinno być stworzenie warunków do sprawnego i bezpiecznego przemieszczania się oraz poprawa dostępności komunikacyjnej w obrębie miasta dla wszystkich mieszkańców, przede wszystkim poprzez rozwój publicznego transportu zbiorowego. Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego (plan transportowy) jako akt prawa miejscowego powinien stanowić podstawę wszelkich działań jednostki samorządu terytorialnego w zakresie publicznego transportu zbiorowego. Przy opracowywaniu planu transportowego należy uwzględnić w szczególności m. in. potrzeby osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej zdolności ruchowej w zakresie usług przewozowych. Analiza ustaleń zawartych w planach transportowych organizatorów lokalnego publicznego transportu zbiorowego w miastach województwa małopolskiego ma na celu przegląd działań podejmowanych i planowanych do podjęcia na rzecz zwiększenia dostępności publicznego transportu zbiorowego dla osób o ograniczonej mobilności.
ABSTRACT
The main goal of urban transport policy should be to create conditions for efficient and safe movement and to improve transport accessibility within the city for all residents, primarily through the development of public collective transport. The plan of sustainable development of public collective transport (transport plan) as an act of local law should constitute the basis for all activities of a local government unit in the field of collective public transport. When drawing up the transport plan, one should take into account in particular, inter alia, the needs of people with disabilities and people with reduced mobility, in the field of transport services. The analysis of the findings contained in the transport plans of the local public collective transport organisers in the cities of Małopolskie voivodeship is aimed at reviewing the activities undertaken and planned to be taken to increase the accessibility of public collective transport for people with reduced mobility.
The main goal of urban transport policy should be to create conditions for efficient and safe movement and to improve transport accessibility within the city for all residents, primarily through the development of public collective transport. The plan of sustainable development of public collective transport (transport plan) as an act of local law should constitute the basis for all activities of a local government unit in the field of collective public transport. When drawing up the transport plan, one should take into account in particular, inter alia, the needs of people with disabilities and people with reduced mobility, in the field of transport services. The analysis of the findings contained in the transport plans of the local public collective transport organisers in the cities of Małopolskie voivodeship is aimed at reviewing the activities undertaken and planned to be taken to increase the accessibility of public collective transport for people with reduced mobility.
REFERENCES
Boratyńska-Karpiej E., Obarymska-Dzierzgwa J. (red.), 2018, Dostępność jest na plus, Centrum Unijnych Projektów Transportowych. Dostępne na: https://www.cupt.gov.pl/dostepnosc/publikacje [data dostępu: 29.07.2020 r.].
Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju – Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności, załącznik do Uchwały nr 16 Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2013 r., M.P. 2013 poz. 121. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20130000121 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Gadziński J., Goras E. (red.), 2019, Transport i mobilność miejska. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa.
Gilbert M. (red.), 2002, Building for Everyone. Inclusion, Access and Use, National Disability Authority, Dublin. Dostępne na: https://kilkennycoco.ie/resources/BuildingEveryoneNDA.pdf [data dostępu: 03.08.2020 r.].
Hebel K., Wyszomirski O., 2014, Plan zrównoważonej mobilności miejskiej jako kompleksowe podejście do planowania mobilności w miastach, Technika Transportu Szynowego, 11–12/2014, 47–52.
Ogórek P., Kulig M., Przeniczny A., 2019, Dostosowanie miejskich systemów transportu publicznego do potrzeb osób z ograniczonymi możliwościami poruszania się, w tym szczególnie do potrzeb osób z niepełnosprawnościami i osób starszych, Transport Miejski i Regionalny, 5, 14–20.
Perek-Białas J. (red.), 2015, Srebrna Księga, Senioralny audyt przestrzeni, Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska, Kraków. Dostępne na: https://pdfslide.net/reader/f/srebrna-ksiega-senioralny-audyt-przestrzeni [data dostępu: 05.08.2020 r.].
Program dostosowywania systemu komunikacji miejskiej do obsługi osób niepełnosprawnych, 2008, załącznik do Uchwały Rady Miasta Krakowa Nr LX/775/08 z dnia 17 grudnia 2008 r. Dostępne na: https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=167&sub_dok_id=167&sub=uchwala&query=id%3D17627%26typ%3Du [data dostępu: 21.07.2020].
Program rządowy Dostępność Plus 2018-2025, 2018, załącznik do Uchwały nr 102/2018 Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2018 r. w sprawie ustanowienia Rządowego Programu Dostępność Plus. Dostępne na: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/fundusze-europejskie-bez-barier/dostepnosc-plus/o-programie/#Program%20Dost%C4%99pno%C5%9B%C4%87%20Plus: [data dostępu: 21.07.2020 r.].
Program Strategiczny Transport i Komunikacja, 2018, załącznik do Uchwały Nr 1936/18 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 16 października 2018 r. Dostępne na: https://bip.malopolska.pl/umwm,a,1511540,uchwala-nr-193618-zarzadu-wojewodztwa-malopolskiego-z-dnia-16-pazdziernika-2018r-w-sprawie-zmiany-uc.html [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Projekt Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2020-2030, 21.05.2020 Dostępne na: http://niepelnosprawni.gov.pl/art,1025,ogloszenie-o-konsultacjach-publicznych-projektu-uchwaly-rady-ministrow-w-sprawie-przyjecia-dokumentu-strategia-na-rzecz-osob-z-niepelnosprawnosciami-2020-2030 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Raczyńska-Buława E., 2017a, Dostosowanie usług transportu publicznego do potrzeb osób niepełnosprawnych, Autobusy, 7–8/2017, 31–41.
Raczyńska-Buława E., 2017b, Mobilność osób starszych. Dlaczego nie transport publiczny?, TTS Technika Transportu Szynowego, 1–2/2017, 24–34.
Rada Europy Komitet Ministrów, 2006, Zalecenie nr Rec (2006)5 dla państw członkowskich Plan działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie 2006-2015. Dostępne na: http://niepelnosprawni.gov.pl/container/dokumenty-miedzynarodowe/dokumenty-rady-europejskiej/Zalecenie%20Nr%20Rec%202006.5.pdf [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), 2017, załącznik do Uchwały nr 8 Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2017 r., M.P. 2017 poz. 260. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20170000260 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Strategia Rozwoju Województwa „Małopolska 2030”, 2019, załącznik nr 1 do Uchwały nr 1612/19 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 29 sierpnia 2019 r. Dostępne na: https://www.malopolska.pl/strategia-2030 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Transportu do 2030 roku, 2019, załącznik do Uchwały nr 105 Rady Ministrów z dnia 24 września 2019 r., M.P. 2019 poz. 1054. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20190001054 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Najwyższa Izba Kontroli, 2016, Dostępność publicznego transportu zbiorowego dla osób niepełnosprawnych w miastach na prawach powiatu, Nr ewid. 6/2016/P/15/069/LBY, Bydgoszcz. Dostępne na: https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/15/069/ [data dostępu: 30.07.2018 r.].
Trociuk S. (red.), 2011, Dostępność infrastruktury publicznej dla osób z niepełnosprawnością. Analiza i zalecenia, Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, nr 5, Warszawa. Dostępne na: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/dost%C4%99pno%C5%9B%C4%87-infrastruktury-publicznej-dla-os%C3%B3b-z-niepe%C5%82nosprawno%C5%9Bci%C4%85-analiza-i-zalecenia [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Wefering F., Rupprecht S., Bührmann S., Böhler-Baedeker S., 2014, Wytyczne. Opracowanie i Wdrożenie Planu Zrównoważonej Mobilności Miejskiej. Dokument przygotowany dla Komisji Europejskiej. Dostępne na: https://www.pois.gov.pl/strony/o-programie/plan-zrownowazonej-mobilnosci-miejskiej-sump/dokumenty/ [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Akty prawne i orzecznictwo
Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r., Dz.U. 2012 poz. 1169. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20120001169 [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla gmin, dla których organizatorem publicznego transportu zbiorowego jest Miasto Oświęcim, 2019, załącznik do Uchwały Nr XIII/225/19 Rady Miasta Oświęcim z dnia 30 października 2019 r., Dz. Urz. Woj. 2019.7959. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2019/7959/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Miejskiej Kraków i gmin sąsiadujących, z którymi Gmina Miejska Kraków zawarła porozumienie w zakresie organizacji publicznego transportu zbiorowego, 2013, załącznik do Uchwały Nr LXXX/1220/13 Rady Miasta Krakowa z dnia 28 sierpnia 2013 r., Dz. Urz. Woj. 2013.5431. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2013/5431/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Miasta Tarnowa z powierzonym zadaniem organizacji publicznego transportu zbiorowego na mocy porozumień między gminami, 2016, załącznik do Uchwały Nr XXVII/281/2016 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 8 września 2016 r., Dz. Urz. Woj. 2016.5401. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2016/5401/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Miasta Nowego Sącza, 2014, załącznik do Uchwały Nr LXIV/607/2014 Rady Miasta Nowego Sącza z dnia 18 marca 2014 r., Dz. Urz. Woj. 2014.2169. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2014/2169/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Zakopanego na lata 2017–2025 z kierunkiem do 2030 r., 2017, załącznik do Uchwały Nr XXXIV/524/2017 Rady Miasta Zakopane z dnia 18 maja 2017 r., Dz. Urz. Woj. 2017.3845. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2017/3845/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego na obszarze Gminy Kęty oraz Gmin, które powierzyły Gminie Kęty jako organizatorowi zadania planowania rozwoju, organizacji i zarządzania w zakresie regularnego przewozu osób w publicznym transporcie zbiorowym tj. Andrychów, Osiek i Porąbka, 2015, załącznik nr 1 do Uchwały Nr XII/88/2015 Rady Miejskiej w Kętach z dnia 24 września 2015 r., Dz. Urz. Woj. 2015.5908. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2015/5908/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan „Zrównoważonego Rozwoju Publicznego Transportu Zbiorowego” na obszarze Związku Komunalnego Gmin „Komunikacja Międzygminna” w Olkuszu na lata 2013–2023, 2012, załącznik do Uchwały Nr LXXXVIII/318/2012 Zgromadzenia Związku Komunalnego „Komunikacja Międzygminna” w Olkuszu z dnia 22 listopada 2012 r., Dz. Urz. Woj. 2013.391. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2013/391/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego w województwie małopolskim, 2014, załącznik do Uchwały Nr LVI/908/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2014 r., Dz. Urz. Woj. 2014.6255. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2014/6255/ [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego Związku Komunalnego „Komunikacja Międzygminna” w Chrzanowie, 2017, tekst jednolity ustalony na podstawie: Dz. Urz. Woj. 2014.1152 i Dz. Urz. Woj. 2017.917. Dostępne na: http://zkkm.pl/!data/Plan-transportowy/Plan_transportowy.pdf [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 181/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. dotyczące praw pasażerów w transporcie autobusowym i autokarowym oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2006/2004. Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX%3A32011R0181 [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, Dz. U. z 2020 r. poz. 1062. Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001696 [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym, t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1944 z późn. zm. Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20110050013 [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Źródła internetowe
Eurostat: Struktura ludności i starzenie się społeczeństwa:
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_structure_and_ageing/pl [data dostępu: 29.07.2020].
Boratyńska-Karpiej E., Obarymska-Dzierzgwa J. (red.), 2018, Dostępność jest na plus, Centrum Unijnych Projektów Transportowych. Dostępne na: https://www.cupt.gov.pl/dostepnosc/publikacje [data dostępu: 29.07.2020 r.].
Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju – Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności, załącznik do Uchwały nr 16 Rady Ministrów z dnia 5 lutego 2013 r., M.P. 2013 poz. 121. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20130000121 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Gadziński J., Goras E. (red.), 2019, Transport i mobilność miejska. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa.
Gilbert M. (red.), 2002, Building for Everyone. Inclusion, Access and Use, National Disability Authority, Dublin. Dostępne na: https://kilkennycoco.ie/resources/BuildingEveryoneNDA.pdf [data dostępu: 03.08.2020 r.].
Hebel K., Wyszomirski O., 2014, Plan zrównoważonej mobilności miejskiej jako kompleksowe podejście do planowania mobilności w miastach, Technika Transportu Szynowego, 11–12/2014, 47–52.
Ogórek P., Kulig M., Przeniczny A., 2019, Dostosowanie miejskich systemów transportu publicznego do potrzeb osób z ograniczonymi możliwościami poruszania się, w tym szczególnie do potrzeb osób z niepełnosprawnościami i osób starszych, Transport Miejski i Regionalny, 5, 14–20.
Perek-Białas J. (red.), 2015, Srebrna Księga, Senioralny audyt przestrzeni, Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska, Kraków. Dostępne na: https://pdfslide.net/reader/f/srebrna-ksiega-senioralny-audyt-przestrzeni [data dostępu: 05.08.2020 r.].
Program dostosowywania systemu komunikacji miejskiej do obsługi osób niepełnosprawnych, 2008, załącznik do Uchwały Rady Miasta Krakowa Nr LX/775/08 z dnia 17 grudnia 2008 r. Dostępne na: https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=167&sub_dok_id=167&sub=uchwala&query=id%3D17627%26typ%3Du [data dostępu: 21.07.2020].
Program rządowy Dostępność Plus 2018-2025, 2018, załącznik do Uchwały nr 102/2018 Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2018 r. w sprawie ustanowienia Rządowego Programu Dostępność Plus. Dostępne na: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/fundusze-europejskie-bez-barier/dostepnosc-plus/o-programie/#Program%20Dost%C4%99pno%C5%9B%C4%87%20Plus: [data dostępu: 21.07.2020 r.].
Program Strategiczny Transport i Komunikacja, 2018, załącznik do Uchwały Nr 1936/18 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 16 października 2018 r. Dostępne na: https://bip.malopolska.pl/umwm,a,1511540,uchwala-nr-193618-zarzadu-wojewodztwa-malopolskiego-z-dnia-16-pazdziernika-2018r-w-sprawie-zmiany-uc.html [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Projekt Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2020-2030, 21.05.2020 Dostępne na: http://niepelnosprawni.gov.pl/art,1025,ogloszenie-o-konsultacjach-publicznych-projektu-uchwaly-rady-ministrow-w-sprawie-przyjecia-dokumentu-strategia-na-rzecz-osob-z-niepelnosprawnosciami-2020-2030 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Raczyńska-Buława E., 2017a, Dostosowanie usług transportu publicznego do potrzeb osób niepełnosprawnych, Autobusy, 7–8/2017, 31–41.
Raczyńska-Buława E., 2017b, Mobilność osób starszych. Dlaczego nie transport publiczny?, TTS Technika Transportu Szynowego, 1–2/2017, 24–34.
Rada Europy Komitet Ministrów, 2006, Zalecenie nr Rec (2006)5 dla państw członkowskich Plan działań Rady Europy w celu promocji praw i pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: podnoszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w Europie 2006-2015. Dostępne na: http://niepelnosprawni.gov.pl/container/dokumenty-miedzynarodowe/dokumenty-rady-europejskiej/Zalecenie%20Nr%20Rec%202006.5.pdf [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), 2017, załącznik do Uchwały nr 8 Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2017 r., M.P. 2017 poz. 260. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20170000260 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Strategia Rozwoju Województwa „Małopolska 2030”, 2019, załącznik nr 1 do Uchwały nr 1612/19 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 29 sierpnia 2019 r. Dostępne na: https://www.malopolska.pl/strategia-2030 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Transportu do 2030 roku, 2019, załącznik do Uchwały nr 105 Rady Ministrów z dnia 24 września 2019 r., M.P. 2019 poz. 1054. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20190001054 [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Najwyższa Izba Kontroli, 2016, Dostępność publicznego transportu zbiorowego dla osób niepełnosprawnych w miastach na prawach powiatu, Nr ewid. 6/2016/P/15/069/LBY, Bydgoszcz. Dostępne na: https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/15/069/ [data dostępu: 30.07.2018 r.].
Trociuk S. (red.), 2011, Dostępność infrastruktury publicznej dla osób z niepełnosprawnością. Analiza i zalecenia, Biuletyn Rzecznika Praw Obywatelskich, nr 5, Warszawa. Dostępne na: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/dost%C4%99pno%C5%9B%C4%87-infrastruktury-publicznej-dla-os%C3%B3b-z-niepe%C5%82nosprawno%C5%9Bci%C4%85-analiza-i-zalecenia [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Wefering F., Rupprecht S., Bührmann S., Böhler-Baedeker S., 2014, Wytyczne. Opracowanie i Wdrożenie Planu Zrównoważonej Mobilności Miejskiej. Dokument przygotowany dla Komisji Europejskiej. Dostępne na: https://www.pois.gov.pl/strony/o-programie/plan-zrownowazonej-mobilnosci-miejskiej-sump/dokumenty/ [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Akty prawne i orzecznictwo
Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r., Dz.U. 2012 poz. 1169. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20120001169 [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla gmin, dla których organizatorem publicznego transportu zbiorowego jest Miasto Oświęcim, 2019, załącznik do Uchwały Nr XIII/225/19 Rady Miasta Oświęcim z dnia 30 października 2019 r., Dz. Urz. Woj. 2019.7959. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2019/7959/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Miejskiej Kraków i gmin sąsiadujących, z którymi Gmina Miejska Kraków zawarła porozumienie w zakresie organizacji publicznego transportu zbiorowego, 2013, załącznik do Uchwały Nr LXXX/1220/13 Rady Miasta Krakowa z dnia 28 sierpnia 2013 r., Dz. Urz. Woj. 2013.5431. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2013/5431/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Miasta Tarnowa z powierzonym zadaniem organizacji publicznego transportu zbiorowego na mocy porozumień między gminami, 2016, załącznik do Uchwały Nr XXVII/281/2016 Rady Miejskiej w Tarnowie z dnia 8 września 2016 r., Dz. Urz. Woj. 2016.5401. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2016/5401/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Miasta Nowego Sącza, 2014, załącznik do Uchwały Nr LXIV/607/2014 Rady Miasta Nowego Sącza z dnia 18 marca 2014 r., Dz. Urz. Woj. 2014.2169. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2014/2169/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Zakopanego na lata 2017–2025 z kierunkiem do 2030 r., 2017, załącznik do Uchwały Nr XXXIV/524/2017 Rady Miasta Zakopane z dnia 18 maja 2017 r., Dz. Urz. Woj. 2017.3845. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2017/3845/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego na obszarze Gminy Kęty oraz Gmin, które powierzyły Gminie Kęty jako organizatorowi zadania planowania rozwoju, organizacji i zarządzania w zakresie regularnego przewozu osób w publicznym transporcie zbiorowym tj. Andrychów, Osiek i Porąbka, 2015, załącznik nr 1 do Uchwały Nr XII/88/2015 Rady Miejskiej w Kętach z dnia 24 września 2015 r., Dz. Urz. Woj. 2015.5908. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2015/5908/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan „Zrównoważonego Rozwoju Publicznego Transportu Zbiorowego” na obszarze Związku Komunalnego Gmin „Komunikacja Międzygminna” w Olkuszu na lata 2013–2023, 2012, załącznik do Uchwały Nr LXXXVIII/318/2012 Zgromadzenia Związku Komunalnego „Komunikacja Międzygminna” w Olkuszu z dnia 22 listopada 2012 r., Dz. Urz. Woj. 2013.391. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2013/391/ [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego w województwie małopolskim, 2014, załącznik do Uchwały Nr LVI/908/14 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2014 r., Dz. Urz. Woj. 2014.6255. Dostępne na: http://edziennik.malopolska.uw.gov.pl/legalact/2014/6255/ [data dostępu: 30.07.2020 r.].
Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego Związku Komunalnego „Komunikacja Międzygminna” w Chrzanowie, 2017, tekst jednolity ustalony na podstawie: Dz. Urz. Woj. 2014.1152 i Dz. Urz. Woj. 2017.917. Dostępne na: http://zkkm.pl/!data/Plan-transportowy/Plan_transportowy.pdf [data dostępu: 31.07.2020 r.].
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 181/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. dotyczące praw pasażerów w transporcie autobusowym i autokarowym oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2006/2004. Dostępne na: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX%3A32011R0181 [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, Dz. U. z 2020 r. poz. 1062. Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20190001696 [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym, t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1944 z późn. zm. Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20110050013 [data dostępu: 24.07.2020 r.].
Źródła internetowe
Eurostat: Struktura ludności i starzenie się społeczeństwa:
https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_structure_and_ageing/pl [data dostępu: 29.07.2020].