UDI Volume 68 issue 1
|
|
|
Karolina Piech, Paweł Pistelok
Podstawy prawne budżetu obywatelskiego w Polsce w przededniu zmian w ustawie o samorządzie gminnym Legal basis for participatory budgeting in Poland just before the changes in the Local government Act Urban Development Issues, vol. 68(1), 15–26. https://doi.org/10.51733/udi.2020.68.02
Słowa kluczowe: budżet obywatelski, partycypacja, ustawa o samorządzie gminnym, konsultacje społeczne
Keywords: participatory budget, participation, Local Government Act, public consultation |
ABSTRAKT
Badania prowadzone w Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR pokazują, że budżet obywatelski w ciągu lat swojej obecności w Polsce okazał się być jednym z najpopularniejszych narzędzi partycypacji. Mimo tego, że obecny jest w polskich realiach od prawie 10 lat, dopiero w 2018 r. stał się „oficjalnym” narzędziem partycypacji, umieszczonym w akcie prawnym z poziomu krajowego. Jest odtąd obowiązkową formą konsultacji społecznych w miastach na prawach powiatu. Niniejszy artykuł na wybranych przykładach pokazuje, jak miasta „radziły sobie” z formalizowaniem budżetu przed zmianami prawnymi, co wynikało z przyjęcia określonego rozwiązania w kontekście uwarunkowań prawnych w Polsce i jakie są perspektywy w tej kwestii w świetle ostatnich (i postulowanych wciąż) zmian.
Badania prowadzone w Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR pokazują, że budżet obywatelski w ciągu lat swojej obecności w Polsce okazał się być jednym z najpopularniejszych narzędzi partycypacji. Mimo tego, że obecny jest w polskich realiach od prawie 10 lat, dopiero w 2018 r. stał się „oficjalnym” narzędziem partycypacji, umieszczonym w akcie prawnym z poziomu krajowego. Jest odtąd obowiązkową formą konsultacji społecznych w miastach na prawach powiatu. Niniejszy artykuł na wybranych przykładach pokazuje, jak miasta „radziły sobie” z formalizowaniem budżetu przed zmianami prawnymi, co wynikało z przyjęcia określonego rozwiązania w kontekście uwarunkowań prawnych w Polsce i jakie są perspektywy w tej kwestii w świetle ostatnich (i postulowanych wciąż) zmian.
ABSTRACT
Research conducted in the Urban Policy Observatory of the Instititute of Urban and Regional Development show that over the years the participatory budget proved to be one of the most popular participatory tools. Despite being present in the Polish reality for almost ten years, it was only in 2018 when it became an 'official' way of participation, put in the legal act from a national level. Since then, it has been an obligatory public consultation solution based in cities with poviat rights. This paper shows on selected examples how these cities 'dealed' with formalising the participatory budget before the legal changes, what the implications of such solution werein the context of the Polish law and what the perspectives are in this matter in the light of the recent (and postulated) changes.
Research conducted in the Urban Policy Observatory of the Instititute of Urban and Regional Development show that over the years the participatory budget proved to be one of the most popular participatory tools. Despite being present in the Polish reality for almost ten years, it was only in 2018 when it became an 'official' way of participation, put in the legal act from a national level. Since then, it has been an obligatory public consultation solution based in cities with poviat rights. This paper shows on selected examples how these cities 'dealed' with formalising the participatory budget before the legal changes, what the implications of such solution werein the context of the Polish law and what the perspectives are in this matter in the light of the recent (and postulated) changes.
REFERENCES
Augustyniak M., Marchaj R., 2018, Komentarz do art. 5a ustawy o samorządzie gminnym, [w:] B. Dolnicki (red.), Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, Wolters Kluwer Polska. Dostępne na: https://sip.lex.pl/#/commentary/587718830/557098 [data dostępu: 7.09.2020].
Cyrankiewicz M., 15.09.2016, Przy konsultacjach społecznych PESEL niepotrzebny, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/Ustroj-i-kompetencje/309159974-Przy-konsultacjach-spolecznych-PESEL-niepotrzebny.html [data dostępu: 9.09.2020].
Dolnicki B., 2010, Art. 1 [w:] B. Dolnicki (red.), Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, ABC. Dostępne na: https://sip.lex.pl/#/commentary/587293418/90858/dolnicki-bogdan-red-ustawa-o-samorzadzie-gminnym-komentarz?cm=URELATIONS [data dostępu: 7.09.2020].
Kębłowski W., 19.02.2013, Ustawa nie poprawi jakości budżetu. Dostępne na: https://publicystyka.ngo.pl/ustawa-nie-poprawi-jakosci-budzetu [Data dostępu: 4.09.2020].
Marchaj R., 2016, Samorządowe konsultacje społeczne, Wolters Kluwer, Warszawa.
Martela B., 2013, Budżet partycypacyjny w Polsce – wdrożenie i perspektywy, Władza sądzenia, 2, 23–33. Dostępne na: http://wladzasadzenia.pl/2013/2/budzet-partycypacyjny-w-polsce-wdrozenie-i-perspektywy.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Martela B., 2019a, Konsultacje z mieszkańcami, [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 49–63 [współpraca: P. Pistelok]. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Martela B. i zespół Obserwatorium Polityki Miejskiej, 2019b, Wnioski i rekomendacje [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 11–27. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Moll T., 2014, Konsultacje komunalne jako klasyczna forma partycypacji społecznej, [w:] B. Dolnicki (red.), Partycypacja społeczna w samorządzie terytorialnym, Wolters Kluwer, Warszawa, 244–258.
Nowa propozycja zmian w przepisach o budżecie obywatelskim, 14.04.2020, Partycypacjaobywatelska.pl. Dostępne na: https://partycypacjaobywatelska.pl/nowa-propozycja-zmian-w-przepisach-o-budzecie-obywatelskim/?fbclid=IwAR1hhWGViLKPnnVrv0HDzqczxlRl5OWiK_noggFMzOO84wGYt4rcQ1-V0Aw [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., 2019a, Aneks metodologiczny, [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 157–165. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., 2019b, Dąbrowski Budżet Partycypacyjny – model 2.0, [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 143–155. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., 2019c, „Niepełne” budżety obywatelskie [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 141–153. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., Martela B. (red.), 2019a, Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., Martela B., 2019b Budżet obywatelski [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 75–88 [współpraca: K. Piech]. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Salata-Kochanowski P., 2019, Inicjatywa lokalna, [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast. Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 70–75. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [Data dostępu: 4.09.2020].
Sobol A., 2017, Budżet obywatelski jako narzędzie rozwoju lokalnego, Studia Ekonomiczne, 316, 172–182. Dostępne na: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.cejsh-801bd8ce-a61c-4c3f-a7f6-52ef637de3da/c/15.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Sorychta-Wojsczyk B., 2015, Uwarunkowania wykorzystania budżetu obywatelskiego w administracji publicznej w Polsce, Organizacja i zarządzanie. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, 78, 421–430. Dostępne na: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.baztech-96995664-eed2-48da-b8a4-2fa643e184d7/c/sorychta-wojsczyk_uwarunkowania_78_2015.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Związek Miast Polskich, 2018, Pismo do Prezydenta RP. Dostępne na: http://www.miasta.pl/uploads/attachment/file/2116/Pismo_do_Prezydenta_ws._BO.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Akty prawne i orzecznictwo
Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 roku o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, Dz.U. 2018 poz. 130. Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180000130/O/D20180130.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. z 2019 r. poz. 1145, 1495, z 2020 r. poz. 875. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf [data dostępu: 7.09.2020].
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. z 2020 r. poz. 1057. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030960873/U/D20030873Lj.pdf [data dostępu: 2.09.2020].
Ustawa z dnia 24 września 2010 roku o ewidencji ludności, Dz.U. 2015 poz. 388.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz.U. 2016 poz. 1870. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160001870/U/D20161870Lj.pdf [data dostępu: 10.09.2020].
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz. U. z 2020 r. poz. 713, 1378. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19900160095/U/D19900095Lj.pdf [data dostępu: 2.09.2020].
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 2016 poz. 446. Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160000446/U/D20160446Lj.pdf [data dostępu: 2.09.2020].
Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 14 stycznia 2014, I SA/Gl 1291/13. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych. Dostępne na: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/CD009EB3FD [data dostępu: 7.09.2020].
Wyrok WSA w Łodzi z dnia 7 lipca 2016, III SA/Łd 364/16. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych. Dostępne na: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/00864A511D [data dostępu: 10.09.2020].
Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 16 grudnia 2015 r., I SA/Ol 683/15. Dostępne na: http://g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/U82/2016/53/1290.pdf#zoom=90 [data dostępu: 10.09.2020].
Wyrok WSA w Opolu z dnia 14 czerwca 2018 r., II SA/Op 109/18. Dostępne na: http://www.orzeczenia-nsa.pl/wyrok/ii-sa-op-109-18/16960c2.html [data dostępu: 10.09.2020].
Źródła internetowe i bazy danych
Bank Danych Lokalnych GUS: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [dostęp: 4.09.2020].
Augustyniak M., Marchaj R., 2018, Komentarz do art. 5a ustawy o samorządzie gminnym, [w:] B. Dolnicki (red.), Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, Wolters Kluwer Polska. Dostępne na: https://sip.lex.pl/#/commentary/587718830/557098 [data dostępu: 7.09.2020].
Cyrankiewicz M., 15.09.2016, Przy konsultacjach społecznych PESEL niepotrzebny, Rzeczpospolita. Dostępne na: https://www.rp.pl/Ustroj-i-kompetencje/309159974-Przy-konsultacjach-spolecznych-PESEL-niepotrzebny.html [data dostępu: 9.09.2020].
Dolnicki B., 2010, Art. 1 [w:] B. Dolnicki (red.), Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, ABC. Dostępne na: https://sip.lex.pl/#/commentary/587293418/90858/dolnicki-bogdan-red-ustawa-o-samorzadzie-gminnym-komentarz?cm=URELATIONS [data dostępu: 7.09.2020].
Kębłowski W., 19.02.2013, Ustawa nie poprawi jakości budżetu. Dostępne na: https://publicystyka.ngo.pl/ustawa-nie-poprawi-jakosci-budzetu [Data dostępu: 4.09.2020].
Marchaj R., 2016, Samorządowe konsultacje społeczne, Wolters Kluwer, Warszawa.
Martela B., 2013, Budżet partycypacyjny w Polsce – wdrożenie i perspektywy, Władza sądzenia, 2, 23–33. Dostępne na: http://wladzasadzenia.pl/2013/2/budzet-partycypacyjny-w-polsce-wdrozenie-i-perspektywy.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Martela B., 2019a, Konsultacje z mieszkańcami, [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 49–63 [współpraca: P. Pistelok]. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Martela B. i zespół Obserwatorium Polityki Miejskiej, 2019b, Wnioski i rekomendacje [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 11–27. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Moll T., 2014, Konsultacje komunalne jako klasyczna forma partycypacji społecznej, [w:] B. Dolnicki (red.), Partycypacja społeczna w samorządzie terytorialnym, Wolters Kluwer, Warszawa, 244–258.
Nowa propozycja zmian w przepisach o budżecie obywatelskim, 14.04.2020, Partycypacjaobywatelska.pl. Dostępne na: https://partycypacjaobywatelska.pl/nowa-propozycja-zmian-w-przepisach-o-budzecie-obywatelskim/?fbclid=IwAR1hhWGViLKPnnVrv0HDzqczxlRl5OWiK_noggFMzOO84wGYt4rcQ1-V0Aw [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., 2019a, Aneks metodologiczny, [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 157–165. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., 2019b, Dąbrowski Budżet Partycypacyjny – model 2.0, [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 143–155. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., 2019c, „Niepełne” budżety obywatelskie [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 141–153. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., Martela B. (red.), 2019a, Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Pistelok P., Martela B., 2019b Budżet obywatelski [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 75–88 [współpraca: K. Piech]. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Salata-Kochanowski P., 2019, Inicjatywa lokalna, [w:] P. Pistelok, B. Martela (red.), Partycypacja publiczna. Raport o stanie polskich miast. Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Kraków–Warszawa, 70–75. Dostępne na: http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2020/01/Partycypacja-publiczna_raport-o-stanie-polskich-miast-Martela-Pistelok_Obserwatorium-Polityki-Miejskiej-irmir.pdf [Data dostępu: 4.09.2020].
Sobol A., 2017, Budżet obywatelski jako narzędzie rozwoju lokalnego, Studia Ekonomiczne, 316, 172–182. Dostępne na: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.cejsh-801bd8ce-a61c-4c3f-a7f6-52ef637de3da/c/15.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Sorychta-Wojsczyk B., 2015, Uwarunkowania wykorzystania budżetu obywatelskiego w administracji publicznej w Polsce, Organizacja i zarządzanie. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, 78, 421–430. Dostępne na: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.baztech-96995664-eed2-48da-b8a4-2fa643e184d7/c/sorychta-wojsczyk_uwarunkowania_78_2015.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Związek Miast Polskich, 2018, Pismo do Prezydenta RP. Dostępne na: http://www.miasta.pl/uploads/attachment/file/2116/Pismo_do_Prezydenta_ws._BO.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Akty prawne i orzecznictwo
Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 roku o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych, Dz.U. 2018 poz. 130. Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180000130/O/D20180130.pdf [data dostępu: 4.09.2020].
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. z 2019 r. poz. 1145, 1495, z 2020 r. poz. 875. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf [data dostępu: 7.09.2020].
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. z 2020 r. poz. 1057. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030960873/U/D20030873Lj.pdf [data dostępu: 2.09.2020].
Ustawa z dnia 24 września 2010 roku o ewidencji ludności, Dz.U. 2015 poz. 388.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz.U. 2016 poz. 1870. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160001870/U/D20161870Lj.pdf [data dostępu: 10.09.2020].
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz. U. z 2020 r. poz. 713, 1378. Dostępne na: http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19900160095/U/D19900095Lj.pdf [data dostępu: 2.09.2020].
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 2016 poz. 446. Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160000446/U/D20160446Lj.pdf [data dostępu: 2.09.2020].
Wyrok WSA w Gliwicach z dnia 14 stycznia 2014, I SA/Gl 1291/13. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych. Dostępne na: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/CD009EB3FD [data dostępu: 7.09.2020].
Wyrok WSA w Łodzi z dnia 7 lipca 2016, III SA/Łd 364/16. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych. Dostępne na: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/00864A511D [data dostępu: 10.09.2020].
Wyrok WSA w Olsztynie z dnia 16 grudnia 2015 r., I SA/Ol 683/15. Dostępne na: http://g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/U82/2016/53/1290.pdf#zoom=90 [data dostępu: 10.09.2020].
Wyrok WSA w Opolu z dnia 14 czerwca 2018 r., II SA/Op 109/18. Dostępne na: http://www.orzeczenia-nsa.pl/wyrok/ii-sa-op-109-18/16960c2.html [data dostępu: 10.09.2020].
Źródła internetowe i bazy danych
Bank Danych Lokalnych GUS: https://bdl.stat.gov.pl/BDL/ [dostęp: 4.09.2020].